παλιές καλές παγιωμένες εκφράσεις

Υπάρχουν πολλές εκφράσεις στην γλώσσα μας με παλιά καταγωγή (αρχαιοελληνική, ελληνιστική, λόγια) που τις κρατάμε έτσι, στην παλιά τους μορφή.

Φράσεις χαρακτηριστικές όπως το γνωστό "νους υγιής εν σώματι υγιεί" και γενικότερα συνεννοούμαστε μια χαρά μ’ αυτές αν και καμιά φορά τις λέμε λίγο λάθος και η αλήθεια είναι πως αν πούμε να τις γράψουμε δυσκολευόμαστε ακόμα περισσότερο.

Υπάρχουν κάποιες τέτοιες ρήσεις κι εκφράσεις, λοιπόν, που εν τη ρύμη τού λόγου (αχά!) και σχεδόν ασυναίσθητα τις αποδίδω επί το νεοελληνικότερο. Έτσι:

νους υγιής εν σώματι υγιεί: συνήθως λέω γερό μυαλό σε σώμα γερό.
δρυός πεσούσης, πας ανήρ ξυλεύεται: ίσως δεν είναι τόσο δημοφιλής αυτή η έκφραση αλλά εμένα μου έρχεται συχνά στο στόμα και πάντα λέω: δέντρο πεσμένο όλοι το ξυλεύονται. Σημαίνει πως όταν κάποιος βρεθεί σε στιγμή αδυναμίας τότε ο καθένας σπεύδει να τον εκμεταλλευτεί.
γηράσκω αεί διδασκόμενος: γερνάω κι ακόμα μαθαίνω (και βέβαια, σήμερα, στην εποχή τωνΚΕΕ, είναι μια έκφραση που λέγεται ακόμα πιο εύκολα )
εν τη ρύμη τού λόγου: μήπως θα ήταν καλύτερα αν πιο πάνω έγραφα στο τρέξιμο τού λόγου;

Όποιος θέλει ας προσθέσει κι άλλες τέτοιες φράσεις σημειώνοντας τί σημαίνουν καθώς κι αν ταιριάζει ν’ αποδοθούν στα ΝΕ με έναν τρόπο που να ταιριάζει στο στόμα.

Δεν μου κάθονται καλά στα νέα ελληνικά αυτές οι φράσεις.
Αντίθετα έχει πλάκα η αντίθετη(ή αντίστροφη δε ξέρω πιο είναι το σωστό) διαδικασία.

Μια αρκετα δημοφιλής έκφραση ειναι η : "συν αθηνά και χείρα κίνει" σε ελευθερη αποδοση σημαινει : βοηθησε τον εαυτο σου για να σε βοηθησει και ο θεός

Και μια αλλη : Μηδένα προ του τέλους μακάριζε. Μη ζηλέυεις κανέναν προτού δεις το τέλος του

Με την έκφραση Ο σώζων εαυτώ σωθήτω, εννοούμε ότι σε κάποιο μεγάλο κίνδυνο "τρέχουμε" για να σώσουμε τον εαυτό μας.

Και Τα πάντα ρει, σημαίνει ότι όλα αλλάζουν, όλα εξελίσσονται.

Αυτές τις εκφράσεις όταν τις χρησιμοποιώ (ή και κάποιες από τις παραπάνω), μου βγαίνουν να τις λέω στην αρχική τους μορφή, ακόμα και αν δεν τις θυμάμαι καλά..

Λιγο ασχετο με το θεμα, αλλα θυμηθηκα το εξης: χαρακτηριστικά θυμάμαι το 'Πράσινα Άλογα' το οποίο προσφάτως μία φήμη ήθελε να μας πείσει οτι το λέμε λάθος, και οτι στην πραγματικότητα αποτελεί παραφθορα μιας παγιωμένης αρχαίας έκφρασης 'Πράσσειν Άλογα'.

Ο Σαραντάκος εξηγούσε στο ιστολογιο του οτι πουθενα δεν απαντάται τέτοια έκφραση 'Πράσσειν Άλογα', ενώ αντίθετα υπάρχουν αναφορές σε προσινόχρωμα άλογα ως αλληγορία για κάτι άκυρο

-Μετρον αριστον ή.. παν μέτρον άριστον ; (ειναι πλεονασμος το "παν" η οχι; ). Πρεπει να έχουμε ενα μέτρο σε ολα, και όχι υπερβολή.

-Μολών λαβέ. (Αν τολμάς) Έλα να τα πάρεις

-Χους εις χουν. Απο χωμα ερχεσαι και εκει θα επιστρεψεις

-Άκουσον μεν, παταξον δε. Ακουσε με πριν με καταδικασεις

-Μη μου τους κύκλους ταραττε. Μην με ενοχλεις

-Το δις εξαμαρτειν ουκ ανδρος σοφου. Δυο φορες το ιδιο λαθος, ειναι απαραδεκτο

-Γλώσσα λανθάνουσα, αλήθεια λέγει. Οι αλήθειες λεγονται κατά λάθος (πολλες φορες)

-Αγαθά κοποις κτώνται. Τα αγαθά με κόπο τα αποκτά κανεις

-Επανάληψη μήτηρ πάσης μαθήσεως. Η επαναληψη βοηθα στην μαθηση

Νίπτω τας χείρας μου - Δεν αναλαμβάνω την ευθύνη

O κύβος ερρίφθη - νομίζω σημαίνει κάτι σαν, τώρα που μπήκαμε στο χορό, θα χορέψουμε

Ή ταν ή επί τας - Θα γυρίσω ή νικητής ή νεκρός (δεν την έχω ακούσει να χρησιμοποιείται, αλλά μου έχει μείνει από το σχολείο )

Ο/Η Πεταλούδα έγραψε:

Ή ταν ή επί τας - Θα γυρίσω ή νικητής ή νεκρός (δεν την έχω ακούσει να χρησιμοποιείται, αλλά μου έχει μείνει από το σχολείο )

Click to expand...

Εγώ την έλεγα στην μαμά μου όταν ήμουν λίγο μικρότερος και πήγαινα για κρυφτό.

Ο/Η Λορένα έγραψε:

-Μετρον αριστον ή.. παν μέτρον άριστον ; (ειναι πλεονασμος το "παν" η οχι; ). Πρεπει να έχουμε ενα μέτρο σε ολα, και όχι υπερβολή.

Click to expand...

Το "μέτρον άριστον" αποδίδεται στον Κλεόβουλο τον Ρόδιο, έναν από τους επτά σοφούς τής αρχαιότητας. Στην γλώσσα επικράτησε κυρίως ως "παν μέτρον άριστον", προφανώς για έμφαση, κι η συγκεκριμένη μορφή δεν είναι κανα νεοελληνικό ατόπημα αλλά έχει χρήση αιώνων. Προσωπικά θεωρώ καί τις δύο εκδοχές σωστές. Η επιφύλαξή μου ως προς την δεύτερη δεν είναι για τον υποτιθέμενο πλεονασμό αλλά για την γενίκευση. Το μέτρο, κατά την γνώμη μου, δεν είναι πια και πάντα άριστο!

Στα ΝΕ θα έλεγα "Καλό να ‘χεις μέτρο!"

Ο/Η Λορένα έγραψε:

-Άκουσον μεν, παταξον δε. Ακουσε με πριν με καταδικασεις

Click to expand...

Εδώ έχεις την σειρά λάθος, όπως νομίζω κι οι περισσότεροι (τώρα που γκουγκλίζω βρίσκω περίπου 1000 αποτελέσματα για την μία και 1000 για την άλλη εκδοχή). Η φράση αποδίδεται στον Θουκυδίδη, όπως την κατέγραψε ο Ηρόδοτος, όπου πρώτο έρχεται το πάταξε: "πάταξε μεν, άκουσον δε"! Το οποίο σημαίνει: χτύπησέ με (ρε καραγκιόζη) αλλά άκουσέ με πρώτα. Υπάρχει η εκδοχή πως το "άκουσον μεν, πάταξον δε" σημαίνει άκουσέ με και μετά δείρε με ( γιατί θα έχω πει βλακεία. )

Στα ΝΕ θα έλεγα "Δείρε με αλλά άκουσέ με!"

Ο/Η Λορένα έγραψε:

-Αγαθά κοποις κτώνται. Τα αγαθά με κόπο τα αποκτά κανεις

Click to expand...

Φράση τού ποιητή και κωμωδιογράφου Επίχαρμου. Βάλε όμως μπροστά και το άρθρο: "Τ’αγαθά κόποις κτώνται", ή όπως διορθώνουμε σήμερα οι κομπιουτεράκηδες: "τ’ αγαθά copies κτώνται!"

Έτσι, αποφθεγματικά στα ΝΕ, θα έλεγα: "θέλει δουλειά για τ’ αγαθά"!

Ο/Η Πεταλούδα έγραψε:

O κύβος ερρίφθη - νομίζω σημαίνει κάτι σαν, τώρα που μπήκαμε στο χορό, θα χορέψουμε

Click to expand...

Εδώ ίσως είναι ενδιαφέρον να πούμε πως με το κύβος εννοείται το ζάρι! Έτσι η φρ. σημαίνει "το ζάρι έπεσε", πως δηλ. το παιχνίδι ξεκίνησε να παίζεται και δεν υπάρχει πια γυρισμός.

Η φράση αποδίδεται στον Ιούλιο Καίσαρα και θα την δει κάποιος ξανά και ξανά στον Αστερίξ στην αρχική, λατινική μορφή της: alea jacta est.

Ο/Η Πεταλούδα έγραψε:

Ή ταν ή επί τας - Θα γυρίσω ή νικητής ή νεκρός (δεν την έχω ακούσει να χρησιμοποιείται, αλλά μου έχει μείνει από το σχολείο )

Click to expand...

Κι εδώ, πάλι, ίσως έχει ενδιαφέρον θα πούμε πως τα ταν και τας είναι οι δωρικοί τύποι για τις αντωνυμίες που στην Αθήνα τις λέγανε την και της, πιο κοντά στην δική μας γλώσσα. Έτσι, με αναφορά στην ασπίδα, ίσως καταλάβουμε καλύτερα την φράση αν την σκεφτόμαστε ως εξής: ή (αυ)τήν ή επί (αυ)τής.

))

Πεπρωμένο φυγείν αδύνατο - σημαίνει ότι δεν μπορείς να ξεφύγεις από το πεπρωμένο σου, από αυτό που σου είναι γραμμένο.

"Ιδού η Ρόδος,ιδού και το πήδημα" οποιος καυχεται καλυτερα να φερει και αποδειξεις.
Φραση που ο Χέγκελ ειχε καταλάθος μεταφρασει: Ιδού το ρόδο,πήδα το.

Εξ ιδίων κρίνει τα αλλότρια, λαμβάνοντας υπόψη τα δικά του, κρίνει τα ξένα.

Ο/Η Φαίη έγραψε:

Εξ ιδίων κρίνει τα αλλότρια, λαμβάνοντας υπόψη τα δικά του, κρίνει τα ξένα.

Click to expand...

Εγώ θα το έλεγα σήμερα απλά: κρίνει τους άλλους απ' την πάρτη του.

Τα εν οίκω μη εν δήμω , αυτά που γίνονται μες στο σπίτι μην τα κάνεις βούκινο!