Πότε λέμε καλημέρα, καλησπέρα, καληνύχτα, καλό βράδυ, αντίο, γεια, γεια χαρά κτλ.;
Θυμάμαι σε κάποια παλιά απονομή βραβείων Αρίων την Έλενα Ακρίτα να χαιρετίζει το κοινό με το γνωστό ξινό ύφος της (που δεν θυμάμαι εάν τον είχε πριν τον "Αδύναμο Κρίκο" ή εάν τον ανέπτυξε ειδικά για την συγκεκριμένη εκπομπή και τής έμεινε), λίγο μετά τα μεσάνυχτα, λέγοντας "καλημέρα". Μάλλον υπήρξε κάποια αντίδραση από κάτω γιατί κοίταξε το ρολόι της και με την μόνιμη τσατίλα της βεβαίωσε πως καλά κάνει και λέει καλημέρα γιατί πέρασαν τα μεσάνυχτα! Ομολογώ, πως και σε μένα φάνηκε πολύ παράξενη η καλημέρα μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα.
Δεν πάει ένας-δυο μήνες που οδηγώντας, γύρω στις πέντε παρά το απόγευμα, και με ντάλα ακόμα τον καυτό ελληνικό ήλιο, μού φάνηκε εξίσου παράξενο που ο εκφωνητής σε κάποια εκπομπή τού Γ΄ προγράμματος μάς αποχαιρέτισε λέγοντας "καλό βράδυ".
Προχθές, εδώ στο ομιλητήριο και λίγο πριν τα μεσάνυχτα, η Πεταλούδα μάς χαιρέτισε "καλησπέρα", κι έτσι θα χαιρετούσα κι εγώ, όμως όσο να πεις μοιάζει κάπως παράξενο να χαιρετάμε καλησπέρα όταν η καημένη η εσπέρα μοιάζει να έχει περάσει.
Έτσι, λέω σήμερα, να καθίσουμε να προσπαθήσουμε να τα βάλουμε σε μια τάξη, να ανοίξουμε και το λεξικό να δούμε πώς ορίζονται εκεί οι χαιρετισμοί κι οι αποχαιρετισμοί και τέλος να ελέγξουμε α) την Πεταλούδα, β) την Έλενα Ακρίτα και γ) τον εκφωνητή στο ραδιόφωνο. Και να πει, βέβαια, κι ο καθένας την άποψή του.
( Παρακάτω, ό,τι βλέπετε μπλε είναι από το ονλάιν Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, πράσινο από το Λεξικό τού Μπαμπινιώτη. )
Χαιρετισμοί
καλημέρα: ευχετ. ως χαιρετισμός που απευθύνεται από το πρωί μέχρι και το μεσημέρι.
Ναι, έτσι όμως πρέπει πρώτα να καθορίσουμε τί ακριβώς είναι το πρωί και τί το μεσημέρι. Ας συνεχίσουμε να συμβουλευόμαστε τα λεξικά:
πρωί το: το χρονικό διάστημα που αρχίζει με την ανατολή του ήλιου και τελειώνει λίγες ώρες αργότερα.
μεσημέρι το: η στιγμή της ημέρας κατά την οποία η ώρα είναι δώδεκα.
μεσημέρι (το): 1. η ώρα κατά την οποία μεσουρανεί ο ήλιος, η δωδεκάτη μεσημβρινή ώρα 2. (συνεκδ.) το τμήμα τής ημέρας, κατά το οποίο ο ήλιος καίει δυνατότερα, το τμήμα τής μέρας μεταξύ πρωινού και απογεύματος, η προχωρημένη ώρα τής ημέρας.
Μεγαλύτερη ανοχή εδώ, και καλά κάνει, δείχνει με τον δεύτερο ορισμό το ΛΜπ αφού μεσημέρι δεν είναι μοναχά εκείνη η στιγμή που το ρολόι δείχνει ακριβώς 12 αλλά και κάμποση ώρα έπειτα ή τουλάχιστον έτσι νομίζω εγώ.
Άρα, συμπεραίνω πως καλημέρα λέμε από όταν αρχίσει να ανατέλλει ο ήλιος μέχρι και τις 12 η ώρα, δίχως όμως να είναι έγκλημα να πεις καλημέρα και λίγο αργότερα.
καλησπέρα: χαιρετισμός που απευθύνουμε σε κπ. όταν τον συναντήσουμε τις απογευματινές ή τις βραδινές ώρες.
όπου:
Το ίδιο λεξικό όμως δίνει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια στην εσπέρα:
εσπέρα η: (λόγ.) το χρονικό διάστημα από τη δύση του ήλιου ώσπου να πέσει το σκοτάδι ή και ακόμη πιο αργά, το βράδυ.
Έτσι, τελικά μπορούμε να συμπεράνουμε πως καλησπέρα λέμε από το μεσημέρι, δώδεκα-δώδεκα καί, και μετά, μέχρι να πέσει ο ήλιος ή και πιο αργά, μέχρι καί το βράδυ, το οποίο φαίνεται πως περιλαμβάνεται στην εσπέρα σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό. Άρα μέχρι κάπου γύρω στα μεσάνυχτα αφού:
Για να δούμε όμως τί γίνεται και με τους αποχαιρετισμούς:
Αποχαιρετισμοί
Καταρχήν, το πολύ πρωί μπορούμε να αποχαιρετίσουμε κάποιον λέγοντας καλημέρα, το έχω συναντήσει πολλές φορές σε μπουγατσάδικο ή φούρνο. Άρα το καλημέρα, πέρα από χαιρετισμός είναι και αποχαιρετισμός και νομίζω πως δεν είναι παράδοξο κάτι τέτοιο:
-Καλημέρα, μια μπουγάτσα παρακαλώ.
- Βεβαίως!
(αναμονή)
- Ορίστε!
- Ευχαριστώ, πολύ! Καλημέρα!
Γύρω στο μεσημέρι σίγουρα μπορούμε να αποχαιρετίσουμε κάποιον λέγοντας: καλό μεσημέρι.
Νομίζω πως νωρίς το απόγευμα (π.χ. κατά τις 3 μ.μ.) δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις παρά κάποιον γενικό αποχαιρετισμό όπως: αντίο, γεια χαρά κτλ.
Αργά το απόγευμα μπορείς να πεις καλό βράδυ που λέγεται, τελικά, κάπως πιο εύκολα από την πολύ συγγενική καληνύχτα. Υπάρχει όμως κι άλλη διαφορά ανάμεσα στο καληνύχτα και το καλό βράδυ. Καληνύχτα λέμε και σε κάποιον που πέφτει για ύπνο, ενώ το καλό βράδυ δεν στέκει σε αυτήν την περίπτωση.
Ένας πολύ βολικός χαιρετισμός που τον προτιμώ από μικρός είναι το αντίο. Θα έλεγα πως ταιριάζει κάθε ώρα και στιγμή και μάλιστα καί με φίλους αλλά καί σε πιο τυπική επικοινωνία.
Η Ετυμηγορία
Όλα αυτά λοιπόν βγάζουν:
α) Οκ το καλησπέρα τής Πεταλούδας λίγο πριν τα μεσάνυχτα.
β) Αφήνουν μετέωρη την Ακρίτα η οποία δεν καλύπτεται μήτε από τα λεξικά και μήτε, φυσικά, από το κοινό αίσθημα. Έχει όμως ένα ελαφρυντικό καθώς πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως οι ορισμοί των λεξικών αφήνουν ένα κενό: τί στην ευχή... ευχόμαστε από τα μεσάνυχτα μέχρι το πρωί όταν θελήσουμε να χαιρετίσουμε κάποιον. Έτσι, μπορούμε να δείξουμε μια κάποια κατανόηση για την παράδοξη καλημέρα της μέσα στην μαύρη νύχτα. Εγώ πάντως θα χρησιμοποιούσα κάποιον γενικό χαιρετισμό όπως: χαίρετε, γεια σας.
γ) Βγάζουν άκυρο τον εκφωνητή στο Γ' Πρόγραμμα αφού βράδυ νοείται από όταν δύσει ο ήλιος κι αυτός βιάστηκε υπερβολικά με τον ήλιο να μας ψήνει. Εκτός πια αν ήταν ηχογραφημένη η εκπομπή (μπορεί κι αυτό).
Θυμάμαι σε κάποια παλιά απονομή βραβείων Αρίων την Έλενα Ακρίτα να χαιρετίζει το κοινό με το γνωστό ξινό ύφος της (που δεν θυμάμαι εάν τον είχε πριν τον "Αδύναμο Κρίκο" ή εάν τον ανέπτυξε ειδικά για την συγκεκριμένη εκπομπή και τής έμεινε), λίγο μετά τα μεσάνυχτα, λέγοντας "καλημέρα". Μάλλον υπήρξε κάποια αντίδραση από κάτω γιατί κοίταξε το ρολόι της και με την μόνιμη τσατίλα της βεβαίωσε πως καλά κάνει και λέει καλημέρα γιατί πέρασαν τα μεσάνυχτα! Ομολογώ, πως και σε μένα φάνηκε πολύ παράξενη η καλημέρα μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα.
Δεν πάει ένας-δυο μήνες που οδηγώντας, γύρω στις πέντε παρά το απόγευμα, και με ντάλα ακόμα τον καυτό ελληνικό ήλιο, μού φάνηκε εξίσου παράξενο που ο εκφωνητής σε κάποια εκπομπή τού Γ΄ προγράμματος μάς αποχαιρέτισε λέγοντας "καλό βράδυ".
Προχθές, εδώ στο ομιλητήριο και λίγο πριν τα μεσάνυχτα, η Πεταλούδα μάς χαιρέτισε "καλησπέρα", κι έτσι θα χαιρετούσα κι εγώ, όμως όσο να πεις μοιάζει κάπως παράξενο να χαιρετάμε καλησπέρα όταν η καημένη η εσπέρα μοιάζει να έχει περάσει.
Έτσι, λέω σήμερα, να καθίσουμε να προσπαθήσουμε να τα βάλουμε σε μια τάξη, να ανοίξουμε και το λεξικό να δούμε πώς ορίζονται εκεί οι χαιρετισμοί κι οι αποχαιρετισμοί και τέλος να ελέγξουμε α) την Πεταλούδα, β) την Έλενα Ακρίτα και γ) τον εκφωνητή στο ραδιόφωνο. Και να πει, βέβαια, κι ο καθένας την άποψή του.
( Παρακάτω, ό,τι βλέπετε μπλε είναι από το ονλάιν Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, πράσινο από το Λεξικό τού Μπαμπινιώτη. )
Χαιρετισμοί
καλημέρα: χαιρετισμός που απευθύνουμε σε κπ., όταν τον συναντήσουμε τις πρωινές ώρες, ευχή να περάσει καλά την ημέρα του.
καλημέρα: ευχετ. ως χαιρετισμός που απευθύνεται από το πρωί μέχρι και το μεσημέρι.
πρωί το: το χρονικό διάστημα που αρχίζει με την ανατολή του ήλιου και τελειώνει λίγες ώρες αργότερα.
μεσημέρι το: η στιγμή της ημέρας κατά την οποία η ώρα είναι δώδεκα.
μεσημέρι (το): 1. η ώρα κατά την οποία μεσουρανεί ο ήλιος, η δωδεκάτη μεσημβρινή ώρα 2. (συνεκδ.) το τμήμα τής ημέρας, κατά το οποίο ο ήλιος καίει δυνατότερα, το τμήμα τής μέρας μεταξύ πρωινού και απογεύματος, η προχωρημένη ώρα τής ημέρας.
Μεγαλύτερη ανοχή εδώ, και καλά κάνει, δείχνει με τον δεύτερο ορισμό το ΛΜπ αφού μεσημέρι δεν είναι μοναχά εκείνη η στιγμή που το ρολόι δείχνει ακριβώς 12 αλλά και κάμποση ώρα έπειτα ή τουλάχιστον έτσι νομίζω εγώ.
Άρα, συμπεραίνω πως καλημέρα λέμε από όταν αρχίσει να ανατέλλει ο ήλιος μέχρι και τις 12 η ώρα, δίχως όμως να είναι έγκλημα να πεις καλημέρα και λίγο αργότερα.
καλησπέρα: χαιρετισμός που απευθύνουμε σε κπ. όταν τον συναντήσουμε τις απογευματινές ή τις βραδινές ώρες.
όπου:
απόγευμα το: το διάστημα της ημέρας ανάμεσα στο μεσημέρι και στη δύση του ήλιου.
Το ίδιο λεξικό όμως δίνει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια στην εσπέρα:
εσπέρα η: (λόγ.) το χρονικό διάστημα από τη δύση του ήλιου ώσπου να πέσει το σκοτάδι ή και ακόμη πιο αργά, το βράδυ.
Έτσι, τελικά μπορούμε να συμπεράνουμε πως καλησπέρα λέμε από το μεσημέρι, δώδεκα-δώδεκα καί, και μετά, μέχρι να πέσει ο ήλιος ή και πιο αργά, μέχρι καί το βράδυ, το οποίο φαίνεται πως περιλαμβάνεται στην εσπέρα σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό. Άρα μέχρι κάπου γύρω στα μεσάνυχτα αφού:
βράδυ το: το χρονικό διάστημα μετά τη δύση του ήλιου ως τα μεσάνυχτα.
Για να δούμε όμως τί γίνεται και με τους αποχαιρετισμούς:
Αποχαιρετισμοί
Καταρχήν, το πολύ πρωί μπορούμε να αποχαιρετίσουμε κάποιον λέγοντας καλημέρα, το έχω συναντήσει πολλές φορές σε μπουγατσάδικο ή φούρνο. Άρα το καλημέρα, πέρα από χαιρετισμός είναι και αποχαιρετισμός και νομίζω πως δεν είναι παράδοξο κάτι τέτοιο:
-Καλημέρα, μια μπουγάτσα παρακαλώ.
- Βεβαίως!
(αναμονή)
- Ορίστε!
- Ευχαριστώ, πολύ! Καλημέρα!
Γύρω στο μεσημέρι σίγουρα μπορούμε να αποχαιρετίσουμε κάποιον λέγοντας: καλό μεσημέρι.
Νομίζω πως νωρίς το απόγευμα (π.χ. κατά τις 3 μ.μ.) δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις παρά κάποιον γενικό αποχαιρετισμό όπως: αντίο, γεια χαρά κτλ.
Αργά το απόγευμα μπορείς να πεις καλό βράδυ που λέγεται, τελικά, κάπως πιο εύκολα από την πολύ συγγενική καληνύχτα. Υπάρχει όμως κι άλλη διαφορά ανάμεσα στο καληνύχτα και το καλό βράδυ. Καληνύχτα λέμε και σε κάποιον που πέφτει για ύπνο, ενώ το καλό βράδυ δεν στέκει σε αυτήν την περίπτωση.
καληνύχτα: χαιρετισμός που απευθύνουμε σε κπ., όταν αποχωριζόμαστε τις νυχτερινές ώρες ή σε κπ. που πηγαίνει για ύπνο, ευχή να περάσει καλή νύχτα.
Ένας πολύ βολικός χαιρετισμός που τον προτιμώ από μικρός είναι το αντίο. Θα έλεγα πως ταιριάζει κάθε ώρα και στιγμή και μάλιστα καί με φίλους αλλά καί σε πιο τυπική επικοινωνία.
αντίο: αποχαιρετιστήρια προσφώνηση που λέγεται ιδίως από εκείνον που φεύγει.
Εξίσου βολικό και το γεια χαρά ενώ βασιλιά όλων μπορούμε να χρίσουμε το γεια που είναι καί χαιρετισμός καί αποχαιρετισμός και κολλάει παντού.
Η Ετυμηγορία
Όλα αυτά λοιπόν βγάζουν:
α) Οκ το καλησπέρα τής Πεταλούδας λίγο πριν τα μεσάνυχτα.
β) Αφήνουν μετέωρη την Ακρίτα η οποία δεν καλύπτεται μήτε από τα λεξικά και μήτε, φυσικά, από το κοινό αίσθημα. Έχει όμως ένα ελαφρυντικό καθώς πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως οι ορισμοί των λεξικών αφήνουν ένα κενό: τί στην ευχή... ευχόμαστε από τα μεσάνυχτα μέχρι το πρωί όταν θελήσουμε να χαιρετίσουμε κάποιον. Έτσι, μπορούμε να δείξουμε μια κάποια κατανόηση για την παράδοξη καλημέρα της μέσα στην μαύρη νύχτα. Εγώ πάντως θα χρησιμοποιούσα κάποιον γενικό χαιρετισμό όπως: χαίρετε, γεια σας.
γ) Βγάζουν άκυρο τον εκφωνητή στο Γ' Πρόγραμμα αφού βράδυ νοείται από όταν δύσει ο ήλιος κι αυτός βιάστηκε υπερβολικά με τον ήλιο να μας ψήνει. Εκτός πια αν ήταν ηχογραφημένη η εκπομπή (μπορεί κι αυτό).
)
