Ίρβιν Γιάλομ (Irvin D. Yalom) : "Όταν Έκλαψε ο Νίτσε"

[Φαροφύλακας]

Τίτλος: Όταν Έκλαψε ο Νίτσε
Πρωτότυπος τίτλος: When Nietzsche Wept
Συγγραφέας: Ίρβιν Γιάλομ (Irvin D. Yalom)
Μετάφραση: Ευαγγελία Ανδριτσάνου, Γιάννης Ζέρβας
Εκδόσεις: Άγρα
Έτος έκδοσης: 2001
Έτος πρώτης έκδοσης: 1992 (Αγγλικά)
ISBN:960-325-398-7

Το πιο ευχάριστο βιβλίο που διάβασα τον τελευταίο καιρό ήταν το "Όταν Έκλαψε ο Νίτσε" (When Nietzsche Wept, 1992) τού Ίρβιν Γιάλομ (Irvin D. Yalom).

Πρόκειται για μια φανταστική ιστορία στην οποία όμως πρωταγωνιστούν πραγματικά πρόσωπα και συγκεκριμένα ο μεγάλος φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε (Friedrich Nietzsche), ο γιατρός Γιόζεφ Μπρόιερ (Josef Breuer) και σε δεύτερο ρόλο ο πατέρας τής ψυχανάλυσης Σιγμούνδος Φρόιντ (Sigmund Freud).

Spoiler

Το βιβλίο παρουσιάζει μια φανταστική εκδοχή για την απαρχή τής ψυχανάλυσης. Ο Νίτσε περνάει μια καταθλιπτική φάση με αυτοκτονικές τάσεις και η φίλη του Λου Σαλομέ, ανησυχώντας για την ψυχική του κατάσταση, ζητά από τον Δρ. Μπρόιερ να τον θεραπεύσει. Μονάχα που ο χαρακτήρας τού Νίτσε δεν θα του επέτρεπε ποτέ να ζητήσει βοήθεια που να συσχετίζεται με το πνεύμα του κι έτσι η Σαλομέ σκαρώνει μια μικρή σκευωρία στέλνοντας τον Νίτσε στον Μπρόιερ για ένα θέμα σωματικής υγείας και συγκεκριμένα για τις πολύ δυνατές ημικρανίες που βασανίζουν τον Νίτσε.

Ο Νίτσε είναι δύστροπος και έτοιμος να παρατήσει τον Μπρόιερ ήδη μετά την πρώτη του επίσκεψη και να φύγει, έτσι ο δεύτερος, εντυπωσιασμένος από το πνεύμα τού Νίτσε και σε μια πεισματική προσπάθεια να τον βοηθήσει, σκαρώνει ένα τέχνασμα και ζητάει ο ίδιος την βοήθεια τού φιλόσοφου Νίτσε ώστε να ξεπεράσει ένα δικό του ψυχικό πρόβλημα, την εμμονή του με μια πρώην ασθενή του, την Βέρμα.

Έτσι ξεκινούν συνεδρίες όπου ο Νίτσε προσπαθεί να βοηθήσει τον Μπρόιερ και υπόγεια ο Μπρόιερ τον Νίτσε μοναχά που όσο προχωρούν οι συνεδρίες ο Μπρόιερ βυθίζεται όλο και περισσότερο στον ρόλο τού ασθενή, σε μια ψυχική αναζήτηση, μια "ομιλητική θεραπεία" που σήμερα την γνωρίζουμε σαν "ψυχανάλυση".

Η ιστορία διαδραματίζεται στο έτος 1882 διότι όπως σημειώνουν οι μεταφραστές:

Η αρχική πρόθεση τού Γιάλομ ήταν να γράψει ένα μυθιστόρημα που να εκτυλίσσεται ανάμεσα στον Φρόυντ και τον Νίτσε. Ιστορικά όμως αυτό ήταν αδύνατο. Η πιο αξιοποιήσιμη για τον Γιάλομ περίοδος στη ζωή τού Νίτσε ήταν το 1882, όταν, όπως αποκαλύπτεται από τις επιστολές του, ο φιλόσοφος βρισκόταν σε βαθιά απόγνωση, ύστερα από το χωρισμό του με τη Ρωσίδα Λου Σαλομέ, και σκεφτόταν συχνά την αυτοκτονία. Αυτή η περίοδος αντιστράφηκε απότομα λίγους μήνες μετά, την άνοιξη τού 1883, όταν ο Νίτσε άρχισε με εκπληκτική ενεργητικότητα να γράφει το Τάδε έφη Ζαρατούστρα, του οποίου τα τρία πρώτα μέρη ολοκληρώθηκαν σε δέκα μόλις μέρες. Από την άποψη τής μυθοπλασίας, γράφει ο Γιάλομ στο δοκίμιό του, θα μπορούσε να επινοήσει κανείς μια «επιτυχημένη ψυχοθεραπεία», μέσα σ’ εκείνη την περίοδο των λίγων μηνών. Ο Φρόυντ όμως ήταν μόνο εικοσιεπτά ετών και δεν είχε ακόμη στραφεί στην ψυχιατρική. Για να χρησιμοποιήσει τις ψυχαναλυτικές θεωρίες τού Φρόυντ, ο Γιάλομ θα έπρεπε να τοποθετήσει το μυθιστόρημά του δέκα χρόνια αργότερα. Τότε όμως ο Νίτσε υπέφερε ήδη από άνοια εξαιτίας τής ποϊούσας γενικής παράλυσης. Έτσι ο Γιάλομ επέλεξε για το ρόλο τού θεραπευόμενου-θεραπευτή τον Γιόζεφ Μπρόιερ, φίλο και μέντορα τού Φρόυντ, που πρώτος διατύπωσε και χρησιμοποίησε ψυχοδυναμική θεωρία και ψυχοδυναμικές μεθόδους το 1881, επιχειρώντας να θεραπεύσει την ασθενή του Βέρθα Πάππενχαιμ. Το περιστατικό αυτό δημοσίευσε ο Μπρόιερ μαζί με τον Φρόυντ στο κοινό τους σύγγραμε Μελέτες για την Υστερία το 1893, δίνοντας στην ασθενή το πασίγνωστο πλέον ψευδώνυμο «Άννα Ο.». Ο Φρόυντ όμως δεν λείπει από το βιβλίο. Η παρουσία του ως μαθητή και φίλου τού Μπρόιερ δίνει τη δυνατότητα στον συγγραφέα να διαγράψει σε γενικές γραμμές το χαρακτήρα του και ιδίως την εξαιρετική του ευφυΐα και διορατικότητα.​

Το βιβλίο είναι καλογραμμένο από κάθε άποψη. Οι καταστάσεις, παρότι γνωρίζουμε πως είναι φανταστικές, είναι πολύ αληθοφανείς αφού ο Γιάλομ ως καλός ψυχαναλυτής από την μία και ως γνώστης των έργων αλλά και τής προσωπικής ζωής (αλληλογραφίας κτλ.) τού Νίτσε, τού Φρόιντ, τού Μπρόιερ από την άλλη, καταφέρνει να λειτουργήσει τους ήρωες πειστικά. Ο Νίτσε δηλαδή μιλάει και κινείται όπως θα το περίμενε κανείς από τον Νίτσε, όπως τουλάχιστον αυτό προκύπτει μέσα από τα φιλοσοφικά του έργα.

Σκέφτομαι πως στην ιστορία υπάρχουν συχνά ένα σωρό υποκειμενικές, αντιφατικές ερμηνείες για τα ίδια καταγραμμένα και διαπιστωμένα γεγονότα. Εδώ γίνεται κάτι που μοιάζει αντίθετο. Υπάρχει μια μυθοπλασία πάνω στην ιστορία που όμως φαντάζει αντικειμενική κι αληθινή.

Στα μάτια μου ο Νίτσε είναι φιλόσοφος αλλά και ποιητής κι αυτό το είδα να σημειώνεται και από τον Γιάλομ. Θαυμάζω το πνεύμα τού Νίτσε και την θαρραλέα τοποθέτησή του απέναντι στον κόσμο, τις κατεστημένες φιλοσοφίες και θρησκείες και τα αυτονόητα. Επίσης θαυμάζω την ψυχανάλυση και τον Φρόιντ ο οποίος άλλαξε τον τρόπο που σκέφτομαι για τον εαυτό μου και τους ανθρώπους. Έτσι, με πρωταγωνιστές αγαπημένα μου πρόσωπα και σκέψεις το βιβλίο γλίστρησε πολύ ευχάριστα.

Πολύ καλή η έκδοση από Άγρα και καλή η μετάφραση από τους Ευαγγελία Ανδριτσάνου και Γιάννη Ζέρβα. Επίσης, και παρότι γενικώς είμαι δύσπιστος ως προς τις διάφορες εισαγωγές και προλόγους, εδώ υπάρχει μια πολύ καλή και ουσιώδης εισαγωγή από τους μεταφραστές και μπράβο τους.


Επίσης, στο τέλος τού βιβλίου ο Γιάλομ εξηγεί ποια στοιχεία τής ιστορίας είναι τα φανταστικά και ποια τα αληθινά. Πού τελειώνει δηλαδή η πραγματικότητα και πού αρχίζει η μυθοπλασία που είναι κι αυτό πολύ ενδιαφέρον.

 

[Μήτις]

Όντως πολύ ευχάριστο βιβλίο.
Αν και ξέρω πολλούς αναγνώστες που δεν τους αρέσει καθόλου ο Γιάλομ, εμένα μου αρέσει η απλή γραφή του και η συχνά ανάλαφρη και χιουμοριστική χροιά της.
Ακόμα και κάποιος που δε ξέρει τίποτε για ψυχανάλυση, ψυχιατρική κτλ μπορεί να τον διαβάσει χωρίς δυσκολία.

 

[Χρυσηίδα]

Κι εμένα μου άρεσε πολύ το βιβλίο, αλλά το διάβασα πριν κάμποσα χρόνια και δεν μπορώ να αναφερθώ σε λεπτομέρειες. Αυτό που μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση και εν τέλει μου έμεινε από το βιβλίο είναι τα μυθοπλαστικά στοιχεία στα οποία αναφέρεσαι, Φαροφύλακα, και τα οποία επεξηγούνται στο τέλος. Στο σημείο αυτό είχε θαυμάσει τον Γιάλομ για τη μαεστρία με την οποία δένει το πραγματικό με το μυθοπλαστικό.

Όσο για τον τρόπο με τον οποίο μας παρουσιάζει τον Νίτσε, πιστεύω ότι συνάδει με την εικόνα που έχουμε χτίσει όλοι μέσα μας γι' αυτόν. Τραγική, ίσως;

 

[Δήμητρααα]

Είναι απο τα βιβλια που με ειχαν επηρεασει παρα πολυ,και να προσθεσω..οτι δεν ηταν μονο ο Νίτσε που εκλαψε.>_>

 

[Μιχαλιος]

Είναι απο τα βιβλια που με ειχαν επηρεασει παρα πολυ,και να προσθεσω..οτι δεν ηταν μονο ο Νίτσε που εκλαψε.>_>

Τι όμορφο σχόλιο!

 

[Ιαβερης]

απο Γιαλομ εχω διαβασει μονο μια συλλογη διηγηματων ''ο δημιος του ερωτα'',ενδιαφερον δε μπορω να πω αλλα για μια αναγνωση μονο.δε παιζει να ξαναδιαβασω κατι απ'αυτον οχι επειδη δεν ειναι καολος,αλλα ισως γιατι αυτο του ειδους η λογοτεχνια δε με αγγιζει πολυ τελικα.

 

[Οσιρις]

Θεωρώ το συγκεκεριμένο βιβλίο ένα εξαιρετο δείγμα φιλολογίας και συγγραφικής δεινότητας. Συμφωνώ και εγώ ότι τα υπόλοιπα βιβλία του συγγραφέα, με εξαίρεση ίσως την θεραπεία του Σοπενχάουερ το οποίο κινείται στο ίδιο μήκος κύματος, υπολείπονται κατά πολύ σε ενδιαφέρον. Το βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό πάντρεμα της (πεσιμιστικής) φιλοσοφίας του Νίτσε με την ψυχολογία ή την ψυχανάλυση αν θέλετε μια και ο Μπρόυερ θεωρείται ο πρόδρομος της. Το βιβλίο αν και γραμμένο ανάλαφρα το βρήκα απαιτητικό. Θέλει αργό διάβασμα και νοητική επεξεργασία των ιδεών που πραγματεύεται. Πάντως νομίζω ότι είναι μια εξαίρετη σύνοψη της φιλοσοφίας του, για μένα δυσληπτου, Νίτσε δοσμένης με απλό και κατανοητό τρόπο, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει τις απαρχές της ψυχανάλυτικής θεωρίας του Φρόυντ με εξίσου απλό τρόπο. Σε κάθε περίπτωση ένα θαυμάσιο βιβλίο, ένα βιβλίο που δικαιολογέι την φήμη του και που για μένα τουλάχιστον αξίζει εκατό τοις εκατό να διαβαστεί και ίσως πάνω από μία φορές.

 

[Πεταλούδα]

απο Γιαλομ εχω διαβασει μονο μια συλλογη διηγηματων ''ο δημιος του ερωτα'',ενδιαφερον δε μπορω να πω αλλα για μια αναγνωση μονο.δε παιζει να ξαναδιαβασω κατι απ'αυτον οχι επειδη δεν ειναι καολος,αλλα ισως γιατι αυτο του ειδους η λογοτεχνια δε με αγγιζει πολυ τελικα.

Χαίρομαι που βλέπω ότι ξεκίνησες το 'Όταν έκλαψε ο Νίτσε", παρόλο τους ενδοιασμούς που είχες. Εγώ διάβασα αυτά τα δύο βιβλία του, όμως με αντίθετη σειρά. Πρώτο ήταν το βιβλίο με τον Νίτσε και είχα ενθουσιαστεί. Το δεύτερο και τελευταίο, ήταν ο "Δήμιος του έρωτα" και το οποίο με απογοήτευσε. Όχι επειδή δεν ήταν καλό, αλλά γιατί όπως λες και εσύ, αυτού του είδους η λογοτεχνία δεν με αγγίζει.

 

[Ιαβερης]

Μολις τελειωσα το βιβλιο και μπορω να πω οτι ειναι απο τα ωραιοτερα μυθιστορηματα που εχω διαβασει τον τελευταιο καιρο! Καμια σχεση αυτο το βιβλιο με τον '' Δημιο του Ερωτα'' ( το οποιο ηταν λιγακι βαρετο ), η αναγνωση κυλουσε ευχαριστα, χωρις να κανει κοιλια σε κανενα σημειο, απλα σε κανει να θες να προχωρησεις κι αλλο, να δεις πως θα εξελιχθει αυτη η αλληλοθεραπεια. Και σιγουρα δεν ειναι αναλαφρο αναγνωσμα, απαιτει προσοχη...

 

[Χρηστος Αλεξανδριδης]

Αγαπημενο βιβλιο.Θυμαμαι πριν 2 χρονια που το διαβασα οτι δεν μπορουσα να το αφησω απ τα χερια μου.Η μορφη του Νιτσε απλα με μαγεψε κι ας μην εχω διαβασει καποιο βιβλιο του.Μ αρεσει πολυ ο Γιαλομ,νομιζω πως ειναι μια κατηγορια απο μονος του.

 

[Νόρα Μπάρνακλ]

Είναι όντως πολύ καλό βιβιλίο, θυμάμαι οτι το είχα διαβάσει μέσα σε δυο-τρεις μέρες. Διαβάζεται ευχάριστα ενώ παράλληλα είναι πλούσιο σε νοήματα και πυροδοτεί την σκέψη, σε όλο το βιβλιο διαφαίνεται η φιλοσοφία του Νίτσε, φυσικά με πιο απλούς όρους!

 

[Μπου Ραντλι]

Υπάρχουν βιβλία που μπορούν ν'αλλάξουν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας. Το συγκεκριμένο είναι ένα από αυτά !!! Πάνε πάνω από 3 χρόνια - όταν διάβασα το "Λύκο της Στέπας" - που έχω να ταυτιστώ τόσο καίρια με τον ήρωα ενός έργου. Ειδικά μετά την εκπληκτική σύμπτωση (ίσως) να το πιάσω αμέσως μετά το "Middlesex" !!! Η αναζήτηση του πραγματικού εαυτού μας που ταλανίζει Καλλιόπη/ Καλ Στεφανίδη και καθηγητή Μπρόιερ μ'εκφράζει σε πολλές πτυχές της ζωής μου !!!

Θα πρότεινα ο αναγνώστης πριν διαβάσει το βιβλίο, να έχει γνώση τουλάχιστον ενός έργου του Νίτσε. Έτσι θα καταλάβει καλύτερα και τις αναζητήσεις του πιο αυτάρκη από τους φιλοσόφους...

 

[Νικόλας Δε Κιντ]

Εγώ θυμάμαι πως κάπου είχα βαρεθεί με το συγκεκριμένο βιβλίο και την πολυλογία του Γιάλομ...
Τώρα πια δεν θυμάμαι ούτε γιατί αλλά ούτε πολλά πράγματα από το βιβλίο.

 

[Γιάννης Αγιάννης]

Όταν το διάβαζα ήταν καλοκαίρι, Ιούνιος νομιζω, αυτό που με μάγεψε πριν καν το διαβάσω ήταν η μυρωδια του χαρτιού. Πρέπει να έτυχα σε πολύ πρόσφατη έκδοση, θυμάμαι κάθε μέρα πριν ξεκινήσω το διάβασμα, το άνοιγα και το ξεφύλλιζα γρήγορα μπροστά από την μύτη μου για να πάρω την "τζούρα" μου. Από τότε μου έμεινε αυτή η συνήθεια να μυρίζω πρώτα τα βιβλία μόλις έρχονται σπίτι ( αν και δεν μου έχει τύχει άλλο τόσο "μυρωδάτο). Σαν βιβλίο μου άρεσε πάρα πολύ, και θα συμφωνήσω με τον Μπου Ραντλι!

 

[Φαίη]

Ολοκλήρωσα την ανάγνωση σήμερα. Και ναι, επιτέλους διαβάζω μετά από καιρό ένα βιβλίο που πραγματικά με συνεπήρε!
Είναι το δεύτερο βιβλίο του Γιάλομ που διαβάζω, αν και το προηγούμενο δεν ήταν μυθιστόρημα αλλά κάτι πιο εξειδικευμένο (το "δώρο της ψυχοθεραπείας").
Μού αρέσουν γενικώς αυτά τα αναγνώσματα και σχεδόν απορώ με τον εαυτό μου που δεν είχα καταπιαστεί με το συγκεκριμένο νωρίτερα!
Ομολογώ πως όσον αφορά τον Νίτσε δε γνώριζα πολλά πράγματα... Με την ψυχολογία/ψυχιατρική όμως έχω μεγαλύτερη επαφή και είναι μάλιστα από τους τομείς που γενικώς με γοητεύουν. Απόλαυσα ιδιαίτερα, λοιπόν, το ότι έκανα ένα ταξίδι στις απαρχές της ψυχανάλυσης, το ότι γνώρισα κάποιες πτυχές του προσφιλή μου Φρόιντ και περπάτησα μαζί με τους ήρωες σε γνώριμα (και μη) μέρη της Βιέννης! )

 

[Λίλιθ]

Ο Γιαλόμ είναι από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. Νομίζω διάβασα τα περισσότερα του βιβλία που μεταφράστηκαν στα ελληνικά και συμφωνώ με τον Χρήστο Αλεξανδρίδη ότι είναι είδος από μόνος του. Τα βιβλία του όταν έκλαψε ο Νίτσε και η θεραπεία του Σόπεναουερ είναι στα top 10 μου αν και έχει μια δεκαετία που τα διάβασα.

 

[Σμίλα]

Θα συμφωνήσω κι εγώ με όσους τους αρέσει ο Γιάλομ . Εκτός από το Νίτσε και τη Θεραπεία του Σοπενάουερ διάβασα και 'το πρόβλημα Σπινόζα' . Βρήκα εξαιρετικά και τα τρία. Ειδικά τη ' Θεραπεία του Σοπενάουερ' που τη διάβασα πέρσι, ήτοι πιο πρόσφατα από τα άλλα, με επηρέασε πολύ και συχνά πυκνά σκέφτομαι τα θέματα και τις καταστάσεις που έθιγε .