Είναι καιρός που σκέφτομαι να ανοίξω αυτό το νήμα, ώστε να συζητήσουμε το μεγάλο θέμα της ομοφυλοφιλίας και της παιδεραστίας στην αρχαιότητα. Είναι ένα θέμα με το οποίο έχουν ασχοληθεί συστηματικά πολλοί μελετητές και όπως είναι φυσικό έχουν γραφτεί πολλά βιβλία.
Ο λόγος που τόσο καιρό δεν το έκανα συνοψίζεται στα παρακάτω λόγια του φίλου Περσέα, ο οποίος χτες – προχτές έγραψε εδώ στη λέσχη:
Το πρόβλημα επεκτείνεται και στο θέμα του νήματος. Αν ρίξετε μια ματιά στο ίντερνετ θα πέσετε πάνω σε ιδιωτικά ιστολόγια, των οποίων οι συγγραφείς πασχίζουν με κάθε τρόπο να αποδείξουν ότι στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε ούτε ομοφυλοφιλία, ούτε παιδεραστία. Με μια προσεκτικότερη ματιά εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι οι συγγραφείς αυτών των ιστολογίων ανήκουν τουλάχιστον στον ακροδεξιό χώρο.
Εγώ πάλι, όπως είπα και στην αρχή, πιστεύω ότι αυτό το φαινόμενο είναι αρρώστια, που ελπίζω ότι σιγά – σιγά θα γιατρευτεί.
Στο θέμα μας, όμως. Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα είναι ένα θέμα τεράστιο και τεράστιο το κάνουν οι περιγραφές των ίδιων των αρχαίων φιλοσόφων. Έχουμε ήδη ένα νήμα, όπου συζητάμε κάποιο συγκεκριμένο σημείο από το Συμπόσιο του Πλάτωνα, εκεί όμως δεν επεκταθήκαμε ιδιαίτερα στις ομοφυλοφιλικές και παιδεραστικές σχέσεις των αρχαίων.
Όποιος έχει ασχοληθεί με την αρχαιοελληνική γραμματεία γνωρίζει ήδη ότι ομοφυλοφιλία και παιδεραστία είναι θέματα τα οποία συμπλέκονται το ένα μέσα στο άλλο σε μεγάλο βαθμό. Έτσι, το καλύτερο είναι να τα συζητήσουμε μαζί.
Αυτό που θέλω να τονίσω εξαρχής είναι ότι υποστηρίζοντας κανείς την αδιάψευστη για μένα αλήθεια ότι στους αρχαίους Έλληνες άρεσε ο ομοφυλοφιλικός έρωτας και συγκεκριμένα τα μικρά αγόρια, δεν κατηγορεί τους Αρχαίους Έλληνες. Απλώς έχει μελετήσει με ανοιχτό μυαλό τα αρχαία συγγράμματα και έχει καταλάβει ένα πράγμα: ότι η ομοφυλοφιλία στην αρχαιότητα και μάλλον και η παιδεραστία δεν ήταν τόσο τραγικές και κατακριτέες πρακτικές, όπως είναι σήμερα. Σίγουρα, με το να προσεγγίζουν με ερωτικές βλέψεις έναν ανήλικο στις παλαίστρες δεν ήταν σε καμία περίπτωση έγκλημα, αλλά κάτι που αποσκοπούσε όχι μόνο στην ηδονή αλλά και στον εξύψωση του πνεύματος σε ανώτερες σφαίρες.
Το βιβλίο που διαβάζω αυτόν τον καιρό και μου έδωσε το έναυσμα για τη συγκεκριμένη κουβέντα είναι ο Ερωτικός του Πλούταρχου. Ο Πλούταρχος είναι σπουδαίος μετακλασικός φιλόσοφος και στο συγκεκριμένο βιβλίο περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τις ερωτικές περιπτύξεις της εποχής του.
Ο Ερωτικός είναι γραμμένος με τη μορφή των σωκρατικών διαλόγων, με τους οποίους είμαστε όλοι μας εξοικειωμένοι. Έτσι λοιπόν και με αφορμή τον έρωτα μιας νεαρής χήρας με ένα νεαρό παιδί, μας παρουσιάζει μια συζήτηση μεταξύ κάποιων αντρών, εκ των οποίων μερικοί είναι υπέρμαχοι του έρωτα μεταξύ αντρών και οι άλλοι (ανάμεσα σ΄αυτούς και ο ίδιος ο Πλούταρχος) υπέρμαχοι του έρωτα μεταξύ των δύο φύλων.
Μέσα, λοιπόν, από τα επιχειρήματα που επικαλούνται στην συζήτηση, περιγράφονται με τον πλέον γλαφυρό τρόπο όλες οι πρακτικές του έρωτα της εποχής του.
Για αρχή, θα μεταφέρω εδώ δύο από τα πάρα πολλά ενδιαφέροντα αποσπάσματα του βιβλίου, τα οποία μιλούν μάλλον από μόνα τους. Στο πρώτο έχουμε τα λόγια του Πρωτογένη, που είναι κατά του έρωτα μεταξύ των δύο φύλων και υπέρ του ομοφυλοφιλικού:
«Έτσι υπάρχει κι ένα είδος Έρωτα για τα αγόρια, που είναι γνήσιος, διότι «δεν λάμπει από πόθο», όπως λέει ο Ανακρέων στο ποίημά του για τον έρωτα των κοριτσιών, ούτε είναι «γεμάτος μύρα και μπιχλιμπίδια» αλλά είναι λιτός στην όψη και βρίσκεται στις σχολές των φιλοσόφων ή στα γυμναστήρια και τις παλαίστρες. Εκεί, φιλόσοφοι και γυμναστές παρακινούν τους νέους με επιμονή και γενναιοφροσύνη να γίνουν ενάρετοι όταν είναι άξιοι για μια τέτοια εξέλιξη. Αντίθετα, αξίζει να αγνοεί κανείς, όπως έκανε ο Σόλων, εκείνον που είναι σπιτόγατος (οικουρός), περνάει την ώρα του στις αγκαλιές και τα κρεβάτια των γυναικών, επιδιώκοντας πάντα τη μαλθακότητα και τις άνανδρες ηδονές, χωρίς αγάπη και έκσταση»
Θα ήθελα, να σχολιάσω δυο πραγματάκια που μου έκαναν εντύπωση σε αυτό το χωρίο, αλλά έτσι η ανάρτηση αυτή δεν θα κλείσει ποτέ. Προχωρώ, στην απάντηση του Δαφναίου, υπέρμαχου του έρωτα με γυναίκες:
«Καλά έκανες, μα το Δία, που θυμήθηκες τον Σόλωνα! Ας χρησιμοποιήσουμε λοιπόν αυτόν ως μέτρο του ερωτευμένου άνδρα,
«που αγαπάει ένα αγόρι στο άνθος της νιότης του, ποθώντας τους μηρούς και το γλυκό του στόμα»
…μαζί με τον Σόλωνα πάρε και τον Αισχύλο, που είπε:
«Δεν σεβάστηκες τη λαμπρότητα των μηρών σου, αχάριστε, και τα πολλά φιλιά μας»
[…]
Η σαρκική σχέση όμως με αγόρια, χωρίς τη θέλησή τους, με βία και αρπαγή, ή και με τη θέλησή τους, με μαλθακότητα και θηλυπρέπεια, όταν αφήνουν παρά τη φύση, να τα «καβαλούν», όπως λέει και ο Πλάτων, «σα να είναι τετράποδα», και να ηδονίζονται πάνω τους, είναι χάρη άχαρη, αισχρή και εντελώς αντιερωτική. Γι’ αυτό ίσως κι ο Σόλων έγραψε όσα έγραψε όταν ήταν ακόμα νέος και «γεμάτος σπέρμα», όπως λέει και ο Πλάτων. Όταν όμως έφτασε με μεγάλη ηλικία, έγραψε:
«Τώρα μ’ αρέσουν τα έργα της Κυπρογέννητης, του Διονύσου και των Μουσών, που φέρνουν ευχαρίστηση στους άντρες»,
Εννοώντας πως οδήγησε τη ζωή του απ’ την παραζάλη και τις θύελλες των ερώτων με τα’ αγόρια στην απανεμιά του γάμου και της φιλοσοφίας. Αν λοιπόν εξετάσουμε αυτό που αληθινά συμβαίνει συμβαίνει, Πρωτογένη, η εμπειρία του Έρωτα είναι μία και η αυτή, είτε προέρχεται από τα αγόρια, είτε από τις γυναίκες. Αν μάλιστα, για χάρη της συζήτησης, θέλεις να κάνεις σωστές διακρίσεις, θα πρέπει να παραδεχτείς πως αυτός ο έρωτας για τ’ αγόρια δεν είναι τόσο δίκαιος, αλλά μοιάζει με υστερότοκο και νόθο τέκνο που έρχεται απ’ το σκοτάδι και διώχνει το γνήσιο και πρωτότοκο»
Εδώ πιστεύω ότι είναι καλά να σταματήσω, μιας και έχει φανεί πλέον το πλαίσιο πάνω στο οποίο κινείται η συζήτηση στον Ερωτικό του Πλούταρχου. Επειδή το νήμα, όμως, δεν αφορά μονάχα το συγκεκριμένο βιβλίο αλλά το γενικότερο θέμα της ομοφυλοφιλίας / παιδεραστίας στην αρχαιότητα, θα μπορούσαμε να βάζουμε εδώ χωρία από άλλα έργα, που να αφορούν το θέμα.
Αν το κάνουμε αυτό, στο τέλος το νήμα θα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα αναπαράσταση της ερωτικής ζωής των Αρχαίων
Ο λόγος που τόσο καιρό δεν το έκανα συνοψίζεται στα παρακάτω λόγια του φίλου Περσέα, ο οποίος χτες – προχτές έγραψε εδώ στη λέσχη:
Τα λόγια του Περσέα φωτογραφίζουν για μένα μια από τις πιο σοβαρές ασθένειες της χώρας μας και της εποχής μας. Επειδή αυτή η οργάνωση των δολοφόνων προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τον πλούτο που μας άφησαν οι αρχαίοι σοφοί, φτάσαμε να τα συνδέσουμε αυτά τα δυο. Να μην τολμάς να ασχοληθείς με την Αρχαία Ελλάδα γιατί θα σε περάσουν για Χ.Α. Κι από κει και πέρα, κάνουμε ένα σωρό άλλους το ίδιο εξωφρενικούς συνδυασμούς, τόσο ακραίους που ακόμα και η λέξη «πατριώτης» να έχει φορτιστεί με έναν μεγάλο αριθμό παρασημάνσεων.
Το πρόβλημα επεκτείνεται και στο θέμα του νήματος. Αν ρίξετε μια ματιά στο ίντερνετ θα πέσετε πάνω σε ιδιωτικά ιστολόγια, των οποίων οι συγγραφείς πασχίζουν με κάθε τρόπο να αποδείξουν ότι στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε ούτε ομοφυλοφιλία, ούτε παιδεραστία. Με μια προσεκτικότερη ματιά εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι οι συγγραφείς αυτών των ιστολογίων ανήκουν τουλάχιστον στον ακροδεξιό χώρο.
Εγώ πάλι, όπως είπα και στην αρχή, πιστεύω ότι αυτό το φαινόμενο είναι αρρώστια, που ελπίζω ότι σιγά – σιγά θα γιατρευτεί.
Στο θέμα μας, όμως. Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα είναι ένα θέμα τεράστιο και τεράστιο το κάνουν οι περιγραφές των ίδιων των αρχαίων φιλοσόφων. Έχουμε ήδη ένα νήμα, όπου συζητάμε κάποιο συγκεκριμένο σημείο από το Συμπόσιο του Πλάτωνα, εκεί όμως δεν επεκταθήκαμε ιδιαίτερα στις ομοφυλοφιλικές και παιδεραστικές σχέσεις των αρχαίων.
Όποιος έχει ασχοληθεί με την αρχαιοελληνική γραμματεία γνωρίζει ήδη ότι ομοφυλοφιλία και παιδεραστία είναι θέματα τα οποία συμπλέκονται το ένα μέσα στο άλλο σε μεγάλο βαθμό. Έτσι, το καλύτερο είναι να τα συζητήσουμε μαζί.
Αυτό που θέλω να τονίσω εξαρχής είναι ότι υποστηρίζοντας κανείς την αδιάψευστη για μένα αλήθεια ότι στους αρχαίους Έλληνες άρεσε ο ομοφυλοφιλικός έρωτας και συγκεκριμένα τα μικρά αγόρια, δεν κατηγορεί τους Αρχαίους Έλληνες. Απλώς έχει μελετήσει με ανοιχτό μυαλό τα αρχαία συγγράμματα και έχει καταλάβει ένα πράγμα: ότι η ομοφυλοφιλία στην αρχαιότητα και μάλλον και η παιδεραστία δεν ήταν τόσο τραγικές και κατακριτέες πρακτικές, όπως είναι σήμερα. Σίγουρα, με το να προσεγγίζουν με ερωτικές βλέψεις έναν ανήλικο στις παλαίστρες δεν ήταν σε καμία περίπτωση έγκλημα, αλλά κάτι που αποσκοπούσε όχι μόνο στην ηδονή αλλά και στον εξύψωση του πνεύματος σε ανώτερες σφαίρες.
Το βιβλίο που διαβάζω αυτόν τον καιρό και μου έδωσε το έναυσμα για τη συγκεκριμένη κουβέντα είναι ο Ερωτικός του Πλούταρχου. Ο Πλούταρχος είναι σπουδαίος μετακλασικός φιλόσοφος και στο συγκεκριμένο βιβλίο περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τις ερωτικές περιπτύξεις της εποχής του.
Ο Ερωτικός είναι γραμμένος με τη μορφή των σωκρατικών διαλόγων, με τους οποίους είμαστε όλοι μας εξοικειωμένοι. Έτσι λοιπόν και με αφορμή τον έρωτα μιας νεαρής χήρας με ένα νεαρό παιδί, μας παρουσιάζει μια συζήτηση μεταξύ κάποιων αντρών, εκ των οποίων μερικοί είναι υπέρμαχοι του έρωτα μεταξύ αντρών και οι άλλοι (ανάμεσα σ΄αυτούς και ο ίδιος ο Πλούταρχος) υπέρμαχοι του έρωτα μεταξύ των δύο φύλων.
Μέσα, λοιπόν, από τα επιχειρήματα που επικαλούνται στην συζήτηση, περιγράφονται με τον πλέον γλαφυρό τρόπο όλες οι πρακτικές του έρωτα της εποχής του.
Για αρχή, θα μεταφέρω εδώ δύο από τα πάρα πολλά ενδιαφέροντα αποσπάσματα του βιβλίου, τα οποία μιλούν μάλλον από μόνα τους. Στο πρώτο έχουμε τα λόγια του Πρωτογένη, που είναι κατά του έρωτα μεταξύ των δύο φύλων και υπέρ του ομοφυλοφιλικού:
«Έτσι υπάρχει κι ένα είδος Έρωτα για τα αγόρια, που είναι γνήσιος, διότι «δεν λάμπει από πόθο», όπως λέει ο Ανακρέων στο ποίημά του για τον έρωτα των κοριτσιών, ούτε είναι «γεμάτος μύρα και μπιχλιμπίδια» αλλά είναι λιτός στην όψη και βρίσκεται στις σχολές των φιλοσόφων ή στα γυμναστήρια και τις παλαίστρες. Εκεί, φιλόσοφοι και γυμναστές παρακινούν τους νέους με επιμονή και γενναιοφροσύνη να γίνουν ενάρετοι όταν είναι άξιοι για μια τέτοια εξέλιξη. Αντίθετα, αξίζει να αγνοεί κανείς, όπως έκανε ο Σόλων, εκείνον που είναι σπιτόγατος (οικουρός), περνάει την ώρα του στις αγκαλιές και τα κρεβάτια των γυναικών, επιδιώκοντας πάντα τη μαλθακότητα και τις άνανδρες ηδονές, χωρίς αγάπη και έκσταση»
Θα ήθελα, να σχολιάσω δυο πραγματάκια που μου έκαναν εντύπωση σε αυτό το χωρίο, αλλά έτσι η ανάρτηση αυτή δεν θα κλείσει ποτέ. Προχωρώ, στην απάντηση του Δαφναίου, υπέρμαχου του έρωτα με γυναίκες:
«Καλά έκανες, μα το Δία, που θυμήθηκες τον Σόλωνα! Ας χρησιμοποιήσουμε λοιπόν αυτόν ως μέτρο του ερωτευμένου άνδρα,
«που αγαπάει ένα αγόρι στο άνθος της νιότης του, ποθώντας τους μηρούς και το γλυκό του στόμα»
…μαζί με τον Σόλωνα πάρε και τον Αισχύλο, που είπε:
«Δεν σεβάστηκες τη λαμπρότητα των μηρών σου, αχάριστε, και τα πολλά φιλιά μας»
[…]
Η σαρκική σχέση όμως με αγόρια, χωρίς τη θέλησή τους, με βία και αρπαγή, ή και με τη θέλησή τους, με μαλθακότητα και θηλυπρέπεια, όταν αφήνουν παρά τη φύση, να τα «καβαλούν», όπως λέει και ο Πλάτων, «σα να είναι τετράποδα», και να ηδονίζονται πάνω τους, είναι χάρη άχαρη, αισχρή και εντελώς αντιερωτική. Γι’ αυτό ίσως κι ο Σόλων έγραψε όσα έγραψε όταν ήταν ακόμα νέος και «γεμάτος σπέρμα», όπως λέει και ο Πλάτων. Όταν όμως έφτασε με μεγάλη ηλικία, έγραψε:
«Τώρα μ’ αρέσουν τα έργα της Κυπρογέννητης, του Διονύσου και των Μουσών, που φέρνουν ευχαρίστηση στους άντρες»,
Εννοώντας πως οδήγησε τη ζωή του απ’ την παραζάλη και τις θύελλες των ερώτων με τα’ αγόρια στην απανεμιά του γάμου και της φιλοσοφίας. Αν λοιπόν εξετάσουμε αυτό που αληθινά συμβαίνει συμβαίνει, Πρωτογένη, η εμπειρία του Έρωτα είναι μία και η αυτή, είτε προέρχεται από τα αγόρια, είτε από τις γυναίκες. Αν μάλιστα, για χάρη της συζήτησης, θέλεις να κάνεις σωστές διακρίσεις, θα πρέπει να παραδεχτείς πως αυτός ο έρωτας για τ’ αγόρια δεν είναι τόσο δίκαιος, αλλά μοιάζει με υστερότοκο και νόθο τέκνο που έρχεται απ’ το σκοτάδι και διώχνει το γνήσιο και πρωτότοκο»
Εδώ πιστεύω ότι είναι καλά να σταματήσω, μιας και έχει φανεί πλέον το πλαίσιο πάνω στο οποίο κινείται η συζήτηση στον Ερωτικό του Πλούταρχου. Επειδή το νήμα, όμως, δεν αφορά μονάχα το συγκεκριμένο βιβλίο αλλά το γενικότερο θέμα της ομοφυλοφιλίας / παιδεραστίας στην αρχαιότητα, θα μπορούσαμε να βάζουμε εδώ χωρία από άλλα έργα, που να αφορούν το θέμα.
Αν το κάνουμε αυτό, στο τέλος το νήμα θα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα αναπαράσταση της ερωτικής ζωής των Αρχαίων
Last edited:
)