Μιχαήλ Μητσάκης : "Ἀθηναϊκαὶ σελίδες"

[Γλωσσολάγνος]

Μητσάκης, Μιχαήλ. Ἀθηναϊκαὶ σελίδες. ("Τα μικρά κλασικά" 7). Αθήνα: Πατάκης, 1996. ISBN 960-360-630-8.

Συχνά αγοράζω βιβλία που ξέρω ότι δεν θα τα διαβάσω αμέσως, ξέρω ότι θα μείνουν στο ράφι μέχρι να μου έρθει η όρεξη και η κατάλληλη διάθεση για να τα προσεγγίσω - η οποία διάθεση μπορεί να καθυστερήσει από μερικούς μήνες μέχρι κάποια χρόνια. Τέτοια ήταν και η περίπτωση των Αθηναϊκών σελίδων του Μιχαήλ Μητσάκη, ενός μικροσκοπικού βιβλίου (14 x 10,5 cm) που είχα αγοράσει το καλοκαίρι του 2000 και το διάβασα μόλις την περασμένη εβδομάδα.

Το συγκεκριμένο βιβλιαράκι, που ανήκει στη συμπαθέστατη σειρά "Τα μικρά κλασικά" των εκδόσεων Πατάκη, περιέχει τρία χρονογραφήματα του Μητσάκη.

• Τὸ θέρος
• Ζωγραφία νυκτερινή
• Ἡ κυρα-Κώσταινα

Ο επιμελητής της έκδοσης δεν διευκρινίζει αν τα χρονογραφήματα αυτά πρωτοδημοσιεύτηκαν σε κάποια εφημερίδα ή περιοδικό, πάντως όλα χρονολογούνται μέσα στην περίοδο 1887-1893.

Ο Μητσάκης (1863-1916), που δυστυχώς έζησε τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του πνευματικά ανάπηρος, μέσα από τα τρία αυτά χρονογραφήματα δίνει ολοζώντανες μερικές εικόνες από την καθημερινή ζωή της Αθήνας, την εποχή του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη, όταν η πρωτεύουσα ήταν πολύ μικρότερη και πολύ ομορφότερη. Καλοκαιρινές εικόνες από τις βραδινές διασκεδάσεις των Αθηναίων, μεταμεσονύχτιοι ήχοι από την οδό Σταδίου και τους ανθρώπους που παλεύουν για το νυχτοκάματο, κι ένα αναπάντεχο επεισόδιο μπροστά στο "Μεγάλη Βρετανία" με πρωταγωνίστρια μία διάσημη μεσίτρα της πόλης. Η απολαυστικότερη περιγραφή ήταν, για μένα, αυτή ενός πειραιώτικου καφενείου με ζωντανή μουσική... ήταν λες κι ήμουν εκεί, ν' αναπνέω την αποπνικτική κάπνα και ν' ακούω την τραγουδίστρια, μια δεκατετράχρονη εβραιοπούλα (!), να μαγεύει τους παρακαθήμενους ναύτες, εργάτες, αμαξηλάτες και εμποροϋπαλλήλους.

Το ύφος του Μητσάκη είναι πνευματώδες, ιδιαίτερα θελκτικό, και αποκαλύπτει οξυδέρκεια και κριτική σκέψη - ειδικά όταν σχολιάζονται τα ήθη και οι τρόποι της ανώτερης και της μέσης κοινωνικής τάξης: Ἂν ἡ ζωὴ τῆς ἀνωτέρας τάξεως παρ' ἡμῖν εἶναι ἀντιγραφὴ τῆς ζωῆς τῶν ἀνωτέρων τάξεων ἀλλαχοῦ, ἡ ζωὴ τῶν ἀστῶν μας εἶναι ἀντιγραφὴ τῆς ἀντιγραφῆς, ἀπομίμησις τῆς ἀπομιμήσεως. (σελ. 23)
Τα κείμενα είναι φυσικά στην καθαρεύουσα, μία πολύ όμορφη καθαρεύουσα, ούτε πολύ εύκολη για τον σημερινό αναγνώστη, αλλά κι ούτε ιδιαίτερα δυσπρόσιτη. Γενικά ένα απολαυστικό βιβλιαράκι, που διαβάζεται άνετα μέσα σ' ένα βράδυ, και θα το εκτιμήσουν ιδιαίτερα όσοι γοητεύονται από τις μικρές, καθημερινές στιγμές ενός παρελθόντος όχι πολύ μακρινού αλλά σίγουρα πολύ διαφορετικού.

 

[Φαροφύλακας]

Ο Μητσάκης (1863-1916), που δυστυχώς έζησε τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του πνευματικά ανάπηρος,

ρε συ.. τί είναι αυτό που χτυπάει τους διηγηματογράφους; να θυμίσω τον Γεώργιο Βιζυηνό και τον Γκυ ντε Μωπασάν (Guy de Maupassant) ;

Πάντως όπως τον περιγράφεις τον Μητσάκη, πιστεύω πως θα μου αρέσει.. Πάντοτε διαβάζω ευχάριστα έναν Ροΐδη ή έναν Παπαδιαμάντη για παράδειγμα. )

 

[Γλωσσολάγνος]

Ναι, πράγματι λυπηρό - την περίπτωση του Βιζυηνού δεν την ήξερα! Αλλά το φαινόμενο δεν περιορίζεται στους πεζογράφους. Και στη μουσική έχουμε τον Robert Schumann (από τις μεγάλες μου αδυναμίες στη μουσική του 19ου αιώνα) και τον Hugo Wolf, από τους πιο πρωτότυπους συνθέτες έντεχνων τραγουδιών, σύγχρονος του Μητσάκη (του συγγραφέα, όχι του ρεμπέτη ).

Ο Ροΐδης που λες είναι καταπληκτικός... Ο Μητσάκης μπορεί να μην είναι του ίδιου διαμετρήματος, αλλά τον πλησιάζει. Και μου αρέσει που συχνά είναι όχι απλώς ρεαλιστικός, αλλά σχεδόν φωτογραφικός, ενώ διασώζει ήχους που δεν θα μπορούσαμε ν' ακούσουμε, εφόσον τα μέσα ηχογράφησης ήταν τότε μια ολοκαίνουργια, καθόλου διαδεδομένη εφεύρεση. Μ' άρεσε π.χ. η ακριβής καταγραφή της φωνής του κουλουρτζή: "Ζ...στάάά κουλούούρια! Κουλούούρια! Καῖαῖνεε!"

 

[Ασίνη]

Λογοτεχνικό κουτσομπολιό: ο Μητσάκης νοσηλεύτηκε και πέθανε στο ίδιο δωμάτιο στο Δρομοκαιτειο στο οποίο είχε καταλήξει ο Βιζυηνός! Βίοι παράλληλοι...

 

[Δέσποινα]

Το ξέρατε 'οτι αν και ήταν οπαδός της δημοτικής, όλο το έργο του ήταν γραμμένο σε μια ιδιότυπη καθαρεύουσα;

 

[Φαροφύλακας]

για ποιον λες; για τον Βιζυηνό* ή τον Μητσάκη; Κάτι αντίστοιχο έχω ακούσει για τον Ροΐδη. Κατά κάποιον τρόπο έχει αρχίσει να μην με πολυπείθει όλο αυτό. Εν τέλει, αν είσαι δημοτικιστής, στρώνεσαι και γράφεις στην δημοτική. Ο δημοτικισμός ήταν κυρίως πράξη.

*αληθινό κατόρθωμα να πετύχεις όλα τα /ι/ στον Βιζυηνό χωρίς να κρυφοκοιτάξεις.

 

[Δέσποινα]

Ο Μητσάκης. Έγραφε στην καθαρεύουσα για βιοποριστικούς κυρίως λόγους. Πάντως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η δημοτική που είχαν στπ μυαλό τους και υποστήριζαν οι οπαδοί της στις αρχές του 20ου αιώνα απέχει αρκετά από τη γλώσσα που μιλάμε και γράφουμε σήμερα. Μιλάμε για μια εποχή (τέλη 19ου - αρχές 20ου αιώνα) που η δημοτική ήταν μια γλώσσα υπό διαμόρφωση και οι εκδοχές της ήταν πολλές, σχεδόν όσοι κι οι οπαδοί της...Η δημοτική του Ψυχάρη απείχε πολύ απ΄αυτή του Ίωνα Δραγούμη ή του Συκουτρή.

 

[Δροσούλα]

Επειδή στο νημάτιο πήρε το μάτι μου το όνομα του Ροΐδη, παραθέτω μερικές ανέκδοτες σκέψεις του:

* Αν δεν υπήρχον δύται, ουδε μαργαρίται ήθελον υπάρχει.
* Οσάκις επιχειρεί τις ν' ανέλθει μετά γυναικός εις τον ουρανόν, αδύνατον είναι να προγνωρίζη αν το άρμα ού επιβαίνει είναι το του Φαέθοντος ή του προφήτου Ηλία.
* Ο Ηρόστρατος αφήκεν όνομα κατηραμένον ως καύσας τον Ναόν της Αρτέμιδος. Αν τα φρύγανά του δεν ήναπτον ήθελεν ή λησμονηθή ή αφήσει όνομα γελοίον. Ουδέ καν Ηρόστρατος δύναται να γείνη ο τυχών.

(Γράφω στο μονοτονικό για τεχνικούς λόγους)

 

[Φιλοπαίγμων]

Αγαπητέ Γλωσσολάγνε, σ' ευχαριστώ πολύ για την ανάρτησή σου. Από τότε που πρωτοδιάβασα το συμπατριώτη μου Ρο'ί'δη, εκστασιάστηκα με τη χρήση της καθαρεύουσας σε λογοτεχνικό κείμενο. Μ' εντυπωσίασε η μεστότητα της έκφρασης κι η ακρίβεια των νοημάτων, ενώ τα έντεχνα παιχνιδίσματα στη φαινομενικά αυστηρή γλωσσική μορφή ήταν σκέτες λιχουδιές. Έπειτα στράφηκα σχεδόν αυτόματα προς τους Δ. Βικέλα και λιγο προς το Γ. Σουρή. Καιρό έψαχνα κάτι ανάλογο κι ο Μητσάκης που αναφέρεις φαίνεται ιδανικός. Και πάλι ευχαριστώ! Αν έχεις, περιμένω λοιπές προτάσεις...