συστημικός / συστηματικός

Πιστεύω πως όταν κάποιος πρωτοσυναντά την λέξη συστημικός παραξενεύεται και πιθανόν προστρέχει στο λεξικό για να την αντιπαραβάλει με το γνωστό και καθημερινό συστηματικός.

Πρόκειται πράγματι για νεολογισμό που το Λεξικό Μπαμπινιώτη τον τοποθετεί κάπου στο 1970.

Προφανώς σχηματίστηκε για να αποδοθεί το αγγλικό systemic που σημαίνει αυτόν που αφορά σε ένα σύστημα. Διότι βεβαίως το υπάρχον συστηματικός παραπέμπει, στην γλώσσα μας, κυρίως σε κάτι που γίνεται επίμονα και κατ’ επανάληψη.

Κι όμως, το άτιμο το συστημικός χτυπάει ακόμα στο αφτί κι υποθέτω πως κατά κύριο λόγο χρησιμοποιείται σε επιστημονικά κείμενα κι εδώ που τα λέμε κι ο κειμενογράφος δεν πολυαρέσκεται και μου το κοκκινίζει.

Ίσως φταίει, μέσα σ’ όλα, που το συστημικός είναι σχηματισμένο κάπως αιρετικά ως προς τους κανόνες τής γλώσσας μας που θέλει τα ουσιαστικά σε -μα να δίνουν παράγωγα από τον τύπο τής γενικής (σύστηματος > συστηματικός, έκτρωματος > εκτρωματικός).

Ιδιότυπη εξαίρεση αποτελεί εδώ το διάστημα το οποίο, ποιος ξέρει γιατί, έδωσε διαστημικός, απευθείας από την ονομαστική, και όχι διαστηματικός, όπως θα περίμενε κανείς. Κι έτσι έχει το αιρετικό συστημικός το αποκούμπι του. Αν μάλιστα ψάξουμε ίσως βρούμε κι άλλα τέτοια αποκούμπια και, για παράδειγμα, δίπλα στον τύπο χρωματικός ( < χρώματος ) υπάρχει ο λιγότερο δημοφιλής συνώνυμος τύπος χρωμικός ( < χρώμα ).

Όμως συστημικός και συστηματικός είναι παράγωγα της ίδιας λέξης.
Ίσως εκεί να γίνεται το βραχυκύκλωμα.

Πάντως το φόρουμ μας δεν την κοκκινίζει και την αποδέχεται κανονικότατα. Μάλλον κάποιος λύκος έβαλε το χεράκι του.

Δεν το καταλαβαίνω, μια χαρά ακούγεται το συστημικός. Ωραία λέξη!!

χμ.. το φόρουμ γενικώς δεν κοκκινίζει κάτι.. μήπως χρησιμοποιείς το Chrome που, απ' όσο θυμάμαι, παίρνει την πρωτοβουλία να ελέγχει την ορθογραφία καθώς γράφεις; Πράγμα που γίνεται καί στο FireFox εφόσον εγκαταστήσεις τον ελληνικό ορθογραφικό έλεγχο ως πρόσθετο.

(διόρθωσα και κάτι λαθάκια στην πρώτη μου ανάρτηση που ξεφύγαν στην σκληρή μάχη για το ποντίκι με τον γιο μου όσο τον κρατούσα στην αγκαλιά μου και έγραφα ..)

Τα παράγωγα των λέξεων συνήθως σχηματίζονται από το θέμα της λέξης με την προσθήκη μιας κατάλληλης κατάληξης. Στην προκειμένη περίπτωση το θέμα της λέξης είναι "συστηματ-". Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξαίρεση "διαστημικός" η οποία πιστεύω ότι εξελίχθηκε για ευφωνικούς λόγους. Αντίστροφα, με την ίδια λογική προστέθηκε το -τ- στη λέξη χαοτικός (πρβλ. δασ-ικός, μερ-ικός κ.ο.κ.).
Η λέξη "χρωμικός" παράγεται κυρίως από το χημικό στοιχείο "χρώμιο". Η χρήση της για χρωματικούς προσδιορισμούς θα προκαλέσει σύγχυση. Το "συστημικός" ίσως διευκολύνει προσθέτοντας μια νέα λέξη με διαφορετικό νόημα.

Τα αντιδάνεια επιστημονικών όρων μερικές φορές κρύβουν σημαντικά λάθη γιατί οι ξένοι που "κατασκευάζουν" τη λέξη μερικές φορές το πράττουν επιπόλαια ή δεν κατέχουν καλά την ελληνική γλώσσα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που θυμήθηκα είναι ότι κάποια κύτταρα τα χαρακτηρίζουν "μονοκύτταρα"(!) αντί "μονοπύρηνα" και το λάθος πέρασε και στην ελληνική βιβλιογραφία.

Ποια είναι αυτή η λέξη που έχει θέμα ''συστηματ-'' και παράγωγο της τη λέξη συστηματικός;;;
Εγώ νόμιζα ''συστηματικός'' προερχόταν από τη λέξη ''σύστημα'' αλλά από τα λεγόμενα σου βλέπω πως η γραμματική μας είναι πολύ πολύ πιο τρελή απο όσο πίστευα.
Εκτός αυτού μπλέκονται και οι ξένοι που δεν είναι εντάξει με τα αντιδάνειά τους και μας κάνουνε τα μονοπύρηνα μονοκύτταρα, άσχετα αν τα μονοπύρηνα είναι και μονοκύτταρα.
Καλά να πάθω πάντως αφού έμπλεξα με τη γραμματική (στην οποία είμαι άσχετος) , γιατί όπως έλεγε κι ο παππούς μου στον μπαμπά μου ότι του έλεγε κάποιος άλλος είναι ''ου μπλέξεις κι αν μπλέξεις τράβατα και μη μιλάς''
Αν κι εγώ μίλησα

Το θέμα φαίνεται στη γενική πτώση: του συστήματ-ος. Στα τριτόκλιτα συχνά το θέμα και ο χαρακτήρας των ονομάτων είναι κρυμμένα ή χαμένα στην ονομαστική...

Ούτε καν με πέρασε απ' το μυαλό.
Να κάτι που έμαθα λοιπόν.
Υπάρχει κάποια άλλη ''παγίδα'' με τα θέματα που θα έπρεπε να γνωρίζουμε;

Ο/Η Δροσούλα έγραψε:

Τα αντιδάνεια επιστημονικών όρων μερικές φορές κρύβουν σημαντικά λάθη γιατί οι ξένοι που "κατασκευάζουν" τη λέξη μερικές φορές το πράττουν επιπόλαια ή δεν κατέχουν καλά την ελληνική γλώσσα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που θυμήθηκα είναι ότι κάποια κύτταρα τα χαρακτηρίζουν "μονοκύτταρα"(!) αντί "μονοπύρηνα" και το λάθος πέρασε και στην ελληνική βιβλιογραφία.

Click to expand...

Καλησπέρα. Έχω δυο ενστάσεις. Σίγουρα δεν μπορούμε να ζητούμε από τους χρήστες μιας γλώσσας, όταν αυτοί εισάγουν μια λέξη από άλλη γλώσσα στο λεξιλόγιο της πρώτης, να την χρησιμοποιούν υπακούοντας τους κανόνες που ισχύουν στην ξένη γλώσσα. Αφού οι Άγγλοι πήραν το σύστημα και το έκαναν system, τα παράγωγα που θα προκύψουν από την λέξη system στην αγγλική θα υπακούν τους κανόνες της αγγλικής. Το systemic, ως παράγωγο του system και όχι του συστήματος, είναι μια χαρά.

Σχετικά με τα μονοπύρηνα φοβάμαι ότι το λάθος είναι δικό μας. Δεν υπάρχει σύγχιση στα αγγλικά μεταξύ mononuclear και unicellular. Εμείς μεταφράζουμε λανθασμένα μερικές φορές το mononuclear ως μονοκύτταρο. Άλλωστε δεν είναι αντιδάνεια.

Μιας και αναβιωσε ο Σκατζοχοιρος το θεμα, θελω εδω να παρατηρησω οτι η λεξη "συστημικός" φορέθηκε πολύ τελευταία στα ΜΜΕ στην πολιτική συστημικός σημαίνει πλέον "που ανήκει/υπηρετέι το Σύστημα και το κατεστημένο".

Νομιζω οτι ως νεολογισμός ειναι μια χαρά σωστός, γιατί οι νεολογισμοί χτιζονται πανω στην υπαρχουσα μορφη της λεξης, και δεν είναι απαραίτητο να κάνουν ετυμολογική ανασύνθεση.

Ο/Η Σκαντζόχοιρος έγραψε:

Σχετικά με τα μονοπύρηνα φοβάμαι ότι το λάθος είναι δικό μας. Δεν υπάρχει σύγχιση στα αγγλικά μεταξύ mononuclear και unicellular. Εμείς μεταφράζουμε λανθασμένα μερικές φορές το mononuclear ως μονοκύτταρο. Άλλωστε δεν είναι αντιδάνεια.

Click to expand...

Αναφέρομαι στην κατηγορία των λευκών αιμοσφαιρίων "monocytes" η οποία μεταφέρθηκε ως "μονοκύτταρα" σε μεγάλο μέρος τής βιβλιογραφίας (δεν βλέπω εξάλλου πώς αλλιώς θα μπορούσε). Ωστόσο, στις περισσότερες αναλύσεις μικροβιολόγων τα έχω συναντήσει με την ορθόδοξη απόδοσή τους "μονοπύρηνα" (σε αντιδιαστολή με τα πολυμορφοπύρηνα). Υπάρχει βέβαια και ο όρος "mononuclear", ο οποίος τα περιλαμβάνει (μαζί με τα lymphocytes), αλλά δεν τον συναντώ στα βιβλία όσο θα περίμενα.

Συμφωνώ στο ότι δεν μπορούμε να απαιτούμε τον χειρισμό των δανείων για παράγωγες λέξεις σύμφωνα με τους κανόνες τής γλώσσας που τα έδωσε. Εξάλλου με την πάροδο του χρόνου συχνά ξεχνάμε και ποια είναι η γλώσσα αυτή.

Ο/Η Φαροφύλακας έγραψε:

Ιδιότυπη εξαίρεση αποτελεί εδώ το διάστημα το οποίο, ποιος ξέρει γιατί, έδωσε διαστημικός, απευθείας από την ονομαστική, και όχι διαστηματικός, όπως θα περίμενε κανείς. Κι έτσι έχει το αιρετικό συστημικός το αποκούμπι του. Αν μάλιστα ψάξουμε ίσως βρούμε κι άλλα τέτοια αποκούμπια και, για παράδειγμα, δίπλα στον τύπο χρωματικός ( < χρώματος ) υπάρχει ο λιγότερο δημοφιλής συνώνυμος τύπος χρωμικός ( < χρώμα ).

Click to expand...

Φαροφύλακα, να προσθέσω εδώ και τη λέξη αίμα, από την οποία έχουμε: αιματ-ο-κρίτης, αιματ-ο-λογία, αιματ-ουρία κ.ά, αλλά και: αιμ-ο-κάθαρση, αιμ-ο-πετάλια, αιμ-ό-σταση, αιμ-ο-δοσία, αιμ-ό-φυρτος κ.ά.