Διαφορές στην μετάφραση

Ερώτηση: όταν αγοράζετε σε μετάφραση ένα βιβλίο ξένου συγγραφέα, προσέχετε και τον εκδοτικό του οίκο; Καταρχήν..το ψάχνετε; Είναι γνωστό ότι διαφέρει από μετάφραση σε μετάφραση, άλλες είναι καλύτερες, και άλλες κατώτερες ποιοτικά. Στα κλασσικής λογοτεχνίας έργα δε, διαφέρει σίγουρα γιατί σημαντικό είναι και το κοινό που απευθύνετε (έφηβοι-παιδιά ή ενήλικοι).

Αυτό που θέλω να ρωτήσω είναι , αν κάποιοι εκδότες φημίζονται για τις καλές μεταφράσεις τους, ή είναι τυχαίο και ανάλογα με το έργο. Πραγματικά με ενδιαφέρει γιατί το ψάχνω και δεν έχω καταλήξει ξεκάθαρα κάπου

Δυστυχώς οι μέτριες και κακές μεταφράσεις δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, και μιας και αναφερθήκαμε στον Ντοστογιέβσκη θυμάμαι μια φορά που είχα δανειστεί από την βιβλιοθήκη το βιβλίο «Η Γυναίκα ενός Άλλου» που παρόλη την μικρή του έκταση μού φάνηκε πολύ δυσκολοδιάβαστο και μου ήτανε φανερό πως γι’ αυτό έφταιγε η μετάφραση. Το παράτησα.

Αυτό όμως που πραγματικά δεν θα ξεχάσω είναι όταν, φαντάρος στην Αλεξανδρούπολη, αγόρασα σε μονότομο τους «Δαιμονισμένους» τού Ντοστογιέβσκη απ’ τις Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος. Ωιμέ, τί δυστυχία! Δεν έχω διαβάσει πιο κακή μετάφραση σε όλη μου την ζωή! Δεν μπόρεσα να προχωρήσω πέρα από μερικές σελίδες. Λίγον καιρό αργότερα το ξαναγόρασα από τις εκδόσεις Γκοβόστη σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου στην οποία πράγματι τόσο δίκαια επιμένει και ο φίλος ο Γλωσσολάγνος. Τι χαρά! Ο απολαυστικός και πολυαγαπημένος Ντοστογιέβσκη στην μετάφραση που του αξίζει! Κι εγώ λοιπόν τον Ντοστογιέβκση τον προτείνω από τις εκδόσεις Γκοβόστη που αν μπαίναν και στον κόπο να επιμεληθούν επιτέλους κι ένα εξώφυλλο τής προκοπής θα ήσαν τέλειες! Έχει δίκιο ο Λάγνος: δεν είναι όλες οι μεταφράσεις στις Εκδόσεις Γκοβόστη τού Άρη Αλεξάνδρου. Ο «Έφηβος» για παράδειγμα είναι της Κοραλίας Μακρή όμως και πάλι πρόκειται για καθώς πρέπει μεταφράσεις που σου επιτρέπουν να απολαύσεις τον κορυφαίο συγγραφέα.

Για καιρό ο τόμος του Ζαχαρόπουλου με εκνεύριζε όταν τύχαινε να τον παρατηρήσω στην βιβλιοθήκη μου και μια μέρα θέλησα να τον ξεφορτωθώ. Στην αρχή σκέφτηκα να τον χαρίσω κάπου —στην δανειστική βιβλιοθήκη;— όμως το να ταλαιπωρήσω και κάποιον άλλον με αυτήν την άθλια μετάφραση μου φάνηκε σαν μια μεγάλη κακοήθεια. Η σκέψη πως ίσως κάποιος κακοχαρακτήριζε τον συγγραφέα εξαιτίας τής μετάφρασης και ίσως μάλιστα αποφάσιζε από εδώ και στο εξής να τον αποφύγει ήταν κάτι που δεν μπορούσα να αντέξω. Έπειτα σκέφτηκα να χρησιμοποιήσω αυτό το βιβλίο σαν τούβλο, σαν πάτημα π.χ. για καμιά γλάστρα όμως και πάλι θα το έβλεπα μπροστά μου και θα μου χαλούσε την διάθεση. Έτσι έκανα κάτι που πραγματικά μου είναι ταμπού: το πέταξα στα σκουπίδια και ομολογώ πως εκείνη την στιγμή που το βιβλίο άφηνε το χέρι μου και έπεφτε μέσα στον κάδο απορριμμάτων ένοιωσα μια αλλόκοτη ευδαιμονία.

Αργότερα σαν να μετάνιωσα που το πέταξα γιατί ήταν πραγματικά πολύ ενδιαφέρον να αντιπαραθέτεις τις δύο μεταφράσεις. Οι στίχοι στο ποίημα τού Πούσκιν που βρίσκεται στην αρχή δε, κατά κάποιον παράξενο τρόπο, είχαν την διπλάσια έκταση στην μετάφραση τού Άρη Αλεξάνδρου. Αν ποτέ τύχει να ξανασυναντήσω αυτή την μετάφραση (π.χ. σε κάποια δανειστική βιβλιοθήκη) ίσως μπω στον κόπο να παρουσιάσω εδώ τί εννοώ.

Όπως και να ‘χει, ευτυχώς υπάρχουν και καλές μεταφράσεις και για παράδειγμα την «Δική» και τον «Πύργο» τού Κάφκα τα προτείνω ανεπιφύλακτα από τις εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση Αλεξάνδρου Κοτζιά και λυπάμαι που δεν προχώρησε και στην μετάφραση τής «Αμερικής». Καθόλα επιμελημένες εκδόσεις και, σε αντίθεση με τον Γκοβόστη, εδώ έχουμε και ένα καθώς πρέπει εξώφυλλο

Ένας καλός μεταφραστής στην λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας είναι ο Γιώργος Μπαλάνος. Θυμάμαι πως είναι δική του η μετάφραση σε εκείνο το βιβλιαράκι τής Ωρώρας «Ιστορίες Επιστημονικής Φαντασίας με Γέλιο» που μου χάρισε εκείνο το τυραννικό, νυκτερινό ταξίδι προς Αλεξανδρούπολη όπου πάλευα να πνίξω το γέλιο μου για να μην γελάω φωναχτά σαν ανόητος, μόνος μου σε ένα σιωπηλό λεωφορείο που κοιμόταν.

Ο Ντοστογιέβσκη του Άρη Αλεξάνδρου

Μικρός τον Ντοστογιέβσκη τον φοβόμουν. Όπως και τον Βάγκνερ. Κι όταν λέω "φοβόμουν" εννοώ ότι δίσταζα ν' ασχοληθώ με τα μυθιστορήματα του ενός και με τις όπερες του άλλου, μόνο και μόνο επειδή κάποιοι μου είχαν πει ότι τα έργα τους είναι «βαριά, κουραστικά, ατελείωτα, φλύαρα». Για τον Βάγκνερ π.χ. έχουν πει ότι η μουσική του αποτελείται από «υπέροχα τρίλεπτα ανάμεσα σε άθλια μισάωρα». Πράγμα με το οποίο διαφωνώ πλήρως. Ευτυχώς τον Βάγκνερ τόλμησα και τον γνώρισα στην εφηβεία, τον θαύμασα και τον αγάπησα. Αλλά η ιστορία με τον Ντοστογιέβσκη είναι διαφορετική.

Θυμάμαι τους δικούς μου, όταν ήμουν προέφηβος και παραθερίζαμε στο χωριό του πατροπαππού μου, να με παρακινούν να διαβάσω τα λογοτεχνικά βιβλία που υπήρχαν στο σπίτι: «Βρε τόσα πράματα έχουμε, Κρόνιν, Λασκαράτο, Παπαδιαμάντη, αστυνομικά του Μαρή, πάρε διάβασε κάτι!» «Θα διαβάσω Ντοστογιέβσκη» έλεγα, θέλοντας να γνωρίσω έναν δημιουργό που φαινόταν πολύ σημαντικός. «Καλά, δοκίμασε, εγώ πάντως ποτέ δεν κατάφερα να διαβάσω κανένα έργο του. Πολύ βαρύς.» Η ίδια απάντηση απ' όλους στο σπίτι. Παράξενο μου φάνηκε. Και πώς γινόταν να έχουμε 5-6 μυθιστορήματά του, αγορασμένα στις αρχές της δεκαετίας του '60, και να μην τα έχει διαβάσει κανείς στην οικογένεια; Πήγα και κοίταξα τους τίτλους και τα εξώφυλλα: Ο ηλίθιος, Το υπόγειο, Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων, Ο παίχτης, Ο αιώνιος σύζυγος... Οι τίτλοι μου φάνηκαν από αδιάφοροι έως αποτρεπτικοί, ενώ τα εξώφυλλα τα βρήκα δύσπεπτα, με μορφές άσχημες και σκοτεινές. Κι έτσι ο Ντοστογιέβσκη μπήκε στον πάγο, για πολλά χρόνια, μέχρι που πήρα την απόφαση να διαβάσω τον Ηλίθιο, μόλις πριν τρεις μήνες.

Για χρόνια άκουγα ότι, για να διαβάσει κανείς τον «αληθινό» Ντοστογιέβσκη, θα πρέπει να τον μάθει μέσα από τις μεταφράσεις του Άρη Αλεξάνδρου, όχι από άλλες, και σίγουρα όχι από αυτές που έγιναν προ πεντηκονταετίας και παλαιότερα. Αφού λοιπόν ήμουν (και είμαι ακόμα) αρχάριος στον Ντοστογιέβσκη, προτίμησα να γνωρίσω το «πραγματικό» του ύφος. Κι έτσι άρχισα να διαβάζω τον Ηλίθιο όχι από τη μετάφραση που είχαν οι παππούδες μου, αλλά από αυτήν του Αλεξάνδρου (εκδόσεις Γκοβόστη). Τα έξοδα δεν μ' απασχόλησαν καθόλου. Άλλωστε είχα μεγάλη περιέργεια να βάλω τη μία μετάφραση δίπλα στην άλλη και να τις συγκρίνω, ελέγχοντας παράλληλα και το ρωσικό πρωτότυπο. Και έμεινα άναυδος!!!

Θα προτιμούσα να μην κάνω ακόμα κανένα σχόλιο, αλλά να σας παραθέσω απλώς δύο αποσπάσματα από το πρώτο κεφάλαιο, με τον εξής τρόπο:

α) πρώτα δίνω τη μετάφραση της παλιάς έκδοσης που έχουμε στο χωριό μου,
β) ακολουθεί το ρωσικό πρωτότυπο, απλώς του έχω αλλάξει αλφάβητο (το έχω εκλατινίσει) για να διευκολύνω όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με το κυριλλικό αλφάβητο, και
γ) δίνω τη μετάφραση των εκδόσεων Γκοβόστη.

Έχω σεβαστεί απολύτως τη στίξη και την ορθογραφία καί των τριών πηγών, και την έχω μεταφέρει εδώ με ακρίβεια.
Στην παλιά μετάφραση έχω υπογραμμίσει λέξεις που δεν υπάρχουν στο πρωτότυπο. Η δε κόκκινη υπογράμμιση είναι σημαντικό λάθος, που δείχνει ξεκάθαρα ότι ο μεταφραστής δεν δούλεψε με βάση το ρωσικό πρωτότυπο αλλά κάποια ξένη μετάφραση, πιθανώς γαλλική. Και έναν χρόνο μόνο να ξέρει κανείς Ρωσικά, γνωρίζει ότι η θηλυκή κατάληξη δοτικής είναι πολύ διαφορετική απ' την αντίστοιχη αρσενική! (τελικά δεν άντεξα, το έκανα το σχόλιο )

Κουΐζ: στο δεύτερο απόσπασμα βρείτε τί εγκληματικό έχει κάνει ο Μανώλης Κορνήλιος (ή ο ξένος μεταφραστής στου οποίου τη δουλειά βασίστηκε ο Κορνήλιος).

__________________

Απόσπασμα πρώτο:

— Ά, όχι, έχετε άδικο να το λέτε αυτό για τη δική μου περίπτωση, παρετήρησε ο ξανθός νέος σε τόνο ήπιο και διαλλακτικό. Βέβαια, δεν είμαι σε θέση να συζητήσω πάνω σ’ αυτό το θέμα, γιατί δεν το κατέχω. Ο γιατρός μου όμως εμένα, αφού με νοσήλευσε δυό χρόνια με τα δικά του έξοδα, δανείστηκε κι από πάνω για να μου βρεί τα ναύλα να γυρίσω.
— Και δεν είχατε κανέναν άλλον να ενδιαφερθεί για σάς; ρώτησε ο μελαχροινός.
— Όχι, δυστυχώς. Ο κύριος Παβλίτσεφ, που με συντηρούσε όσο ήμουν εκεί κάτω, πέθανε εδώ και δύο χρόνια. Απευθύνθηκα τότε στον εδώ στρατηγό Επάντσιν, που είναι μακρινός μου συγγενής, μα δεν έλαβα απάντηση. Κι’ έτσι, ξαναγυρίζω στην πατρίδα.

Φ. Ντοστογιέφσκυ, Ο ηλίθιος, μτφρ. Μανώλης Κορνήλιος. Αθήνα: εκδ. ΔεληΧρυσο. Σελ. 8.​

— O, kak vy v moem slučae ošibaetes̕, — podhvatil šveĭcarskiĭ pacient tihim i primirjajuščim golosom, — konečno, ja sporiť ne mogu, potomu čto vsego ne znaju, no moĭ doktor mne iz svoih poslednih ešče na dorogu sjuda dal da dva počti goda tam na svoĭ sčet soderžal.
— Čto ž, nekomu platiť, čto li, bylo? — sprosil černomazyĭ.
— Da, gospodin Pavliščev, kotoryĭ menja tam soderžal, dva goda nazad pomer; ja pisal potom sjuda generaľše Epančinoĭ, moeĭ daľneĭ rodstvennice, no otveta ne polučil. Tak s tem i priehal.

Fëdor Dostoevskiĭ, Idiot, <http://ilibrary.ru/text/94/p.1/>​

— Ω, πόσο πέφτετε έξω στην περίπτωσή μου, — βιάστηκε να πει ο άρρωστος της Ελβετίας με ήρεμη και συμφιλιωτική φωνή. — Φυσικά, δεν μπορώ να σας φέρω αντιρρήσεις γιατί δεν τα ξέρω όλα, όσο όμως για το δικό μου γιατρό, αυτός μου ’δωσε απ’ τα τελευταία του χρήματα για να πληρώσω το εισιτήριο ως εδώ και με συντηρούσε σχεδόν δυο χρόνια.
— Πώς αυτό; Δεν υπήρχε κανένας να πληρώσει; — ρώτησε ο μαυριδερός.
— Ναι, ο κύριος Παυλίστσεβ που με συντηρούσε εκεί, πέθανε πριν δυο χρόνια· έγραψα αργότερα εδώ στη στρατηγίνα Επάντσινα, μια μακρινή συγγένισσά μου, δεν πήρα όμως απάντηση. Κι έτσι λοιπόν γύρισα κι εγώ.

Φιόντορ Ντοστογιέβσκη, Ο ηλίθιος, μετφρ. Άρη Αλεξάνδρου, εκδόσεις Γκοβόστη. Σελ. 12.​

__________________

Απόσπασμα δεύτερο:

— Έχεις αδυναμία στίς γυναίκες, πρίγκηπα; ρώτησε ο Ρογκόζιν. Μίλα καθαρά!
— Εγώ;… Μά… όχι. Δέ θά ξέρετε βέβαια… Εξ αιτίας της ελαττωματικής μου κληρονομικότητας… δέν… δέν ξέρω τίποτα από γυναικεία ζητήματα…
— Ά! Μά, άν είν’ έτσι, τότε εσύ είσαι σωστός άγιος. Κι’ ο Θεός τούς αγαπάει τέτοιους ανθρώπους. Όσο γιά σένα, βρέ τσιράκι της γραφειοκρατίας, τσακίσου, ακολούθησέ με, πρόσθεσε επιτακτικά, γυρίζοντας στον Λεμπέντεφ.

Φ. Ντοστογιέφσκυ, Ο ηλίθιος, μτφρ. Μανώλης Κορνήλιος. Αθήνα: εκδ. ΔεληΧρυσο. Σελ. 16.​

​

— A do ženskogo pola vy, knjaz̕, ohotnik boľšoĭ? Skazyvaĭte ran’še!
— Ja, n-n-net! Ja veď... Vy, možet byť, ne znaete, ja veď po priroždennoĭ bolezni moeĭ daže sovsem ženščin ne znaju.
— Nu koli tak, — voskliknul Rogožin, — sovsem ty, knjaz̕, vyhodiš’ jurodivyĭ, i takih, kak ty, bog ljubit!
— I takih gospoď bog ljubit, — podhvatil činovnik.
— A ty stupaĭ za mnoĭ, stroka, — skazal Rogožin Lebedevu, i vse vyšli iz vagona.

Fëdor Dostoevskiĭ, Idiot, <http://ilibrary.ru/text/94/p.1/>​

— Όσο για το γυναικείο φύλο, τι λέτε, πρίγκηψ; Το ’χουμε κέφι; Ομολογείστε το απ’ τα τώρα!
— Εγώ, ο-ο-όχι! Εγώ καταλαβαίνετε... Ίσως να μην το ξέρετε, όμως εγώ, εξαιτίας εκείνης της αρρώστιας που ’χα εκ γενετής, δε γνώρισα καθόλου γυναίκα.
— Ε, αν είν’ έτσι, — ξεφώνισε ο Ραγκόζιν, — σημαίνει, πρίγκηψ, πως είσαι ολότελα αγαθός και κάτι τέτοιους σαν και σένα τους αγαπάει πολύ ο Θεός!
— Κάτι τέτοιους τους αγαπάει ο Κύριος ημών ο Θεός, — βιάστηκε να βεβαιώσει ο υπάλληλος.
— Και συ, γραφιά, ακολούθα με, — είπε ο Ραγκόζιν στον Λέμπεντεβ κι όλοι βγήκαν απ’ το βαγόνι.

Φιόντορ Ντοστογιέβσκη, Ο ηλίθιος, μετφρ. Άρη Αλεξάνδρου, εκδόσεις Γκοβόστη. Σελ. 24-25.​

Πολύ ενδιαφέρουσα η παρουσίαση σου για τις συγκεκριμένες μεταφράσεις, Γλωσσολάγνε. .

Δυστυχώς, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο μια μετάφραση να είναι πολύ κακή και συνήθως ο αναγνώστης θα καταλογίσει τις παραξενιές τού κειμένου στον συγγραφέα.

Όπως έγραψα και πιο πάνω, μια φορά πέταξα τους "Δαιμονισμένους" τού Ντοστογιέβσκη από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλος γιατί ένοιωθα πως μια τόσο κακή μετάφραση δεν πρέπει να κατρακυλάει μέσ' στο σπίτι. Και δεν χρειαζόταν να δω το πρωτότυπο, η γλώσσα ήταν εξαιρετικά δύσκαμπτη και άβολη κι αυτό δεν μπορούσε να είναι Ντοστογιέβσκη.

Θέλω μονάχα να ενθαρρύνω τον κόσμο να διαβάσει τον Ντοστογιέβσκη γιατί είναι ένας υπέροχος συγγραφέας. Τα μυθιστορήματα του είναι μεγάλα κι όμως, δεν κάνουν ούτε σε μια σελίδα κοιλιά. Οι χαρακτήρες σκιαγραφούνται τόσο καλά που φτάνουν να είναι πιο αληθινοί κι από εσένα, τον αναγνώστη. Οι ιστορίες δε, πρωτότυπες και καταπληκτικές.

Συνιστώ κι εγώ τις εκδόσεις Γκοβόστη, είτε σε μετάφραση τού Άρη Αλεξάνδρου είτε άλλων. Αν είναι Γκοβόστης η μετάφραση είναι οκ.

Και για αρχή προτείνω κάποιο απ’ τα μεγάλα μυθιστορήματά: «Ο Ηλίθιος», «Έγκλημα και Τιμωρία» ή τους «Αδερφούς Καραμάζοβ».

Ο/Η Γλωσσολάγνος έγραψε:

Κουΐζ: στο δεύτερο απόσπασμα βρείτε τί εγκληματικό έχει κάνει ο Μανώλης Κορνήλιος (ή ο ξένος μεταφραστής στου οποίου τη δουλειά βασίστηκε ο Κορνήλιος)

Click to expand...

Μήπως αναφέρεσαι στο ότι ο μεταφραστής έχει παραλείψει εντελώς την παρεμβολή του υπαλλήλου στο διάλογο;

Πιστέυω ότι όταν έχεις αποφασίσει ποιό βιβλίο θες να πάρεις το δέυτερο σημαντικότερο είναι ασυζητητή η μετάφραση.Διάβασα όσα γράψατε από πάνω.
Εγώ έχω διαβάσει σχεδόν όλα τα βιβλία του Ιούλιου Βερν από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλος και έμεινα άκρως ευχαριστημένος. Οποιαδήποτε άλλη μετάφραση ήταν κατώτερη. Γενικά έχω ξεχωρίσει κάποιες εκδοτικές ανά συγγραφέα που έχουν αξιόλογες μεταφράσεις και δεν τις αλλάζω.

Επειδή έχω και εγώ ένα υπερβολικό κόλλημα με τις μεταφράσεις(έχω περάσει ώρες και ώρες σε βιβλιοπωλεία συγκρίνοντας τις διάφορες αποδόσεις των κλασικών), θα ήθελα τα φώτα σας όσον αφορά τον Σελίν. Θέλω να διαβάσω το Ταξίδι στην άκρη ( ; ) της νύχτας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία σε μετάφραση της Σεσίλ Ιγγλέση - Μαργέλλου. http://www.biblionet.gr/main.asp?page=showbook&bookid=125413
Ωστόσο στη βιβλιοθήκη του παππού μου υπάρχει μια άλλη μετάφραση, πάλι από τις εκδόσεις Εστία(έτος έκδοσης 1986), αυτή της Αλίκης Γιατράκου - Fossi. Η συγκεκριμένη απόδοση κυκλοφορεί τώρα από τις εκδόσεις Πρόσπερος αλλά με τον τίτλο ''Ταξίδι στα βάθη της νύχτας''. http://www.biblionet.gr/main.asp?page=showbook&bookid=86755
Μου φαίνεται σημαντική αυτή η λεπτομέρεια, εσείς από ποια μεταφράστια το έχετε διαβάσει; Θέλω να το αρχίσω (μετά το πέρας της εξεταστικής βέβαια!) και έχω μπερδευτεί με αυτή τη διαφορά..(ένας φίλος μου με τον οποίο το συζητήσαμε, μέ αποκάλεσε περίεργη βέβαια )

Ο/Η Γλωσσολάγνος έγραψε:

Κουΐζ: στο δεύτερο απόσπασμα βρείτε τί εγκληματικό έχει κάνει ο Μανώλης Κορνήλιος (ή ο ξένος μεταφραστής στου οποίου τη δουλειά βασίστηκε ο Κορνήλιος).

Click to expand...

Βλέπω τώρα πως αυτό το κουΐζ έμεινα αναπάντητο, οπότε ας δοκιμάσουμε ύστερα από δύο και πλέον χρόνια!

Μάλλον είναι αυτό που λέει η Χρυσηίδα, πως στην πρώτη μετάφραση μένει τελείως εκτός η ατάκα τού υπαλλήλου.

Επίσης, παραλείπεται από την περιγραφή πως βγαίνουν όλοι έξω από το βαγόνι!

Ενδιαφέρον θα ήταν να δούμε τις δύο συγκεκριμένες, πάντως, ει δυνατόν.

δηλ. ο Ζαχαρόπουλος δεν..γιατι απο τον εκδοτικό οικο αυτό πήρα τα ''ανατολικά της Εδεμ'' , σε πολλους οικους βάζουν φοιτητες να κάνουν μεταφράσεις, ειναι αλήθεια και δεν γινεται δουλειά..

Σε καμιά περίπτωση δεν κρίνω άσχημα τον Ζαχαρόπουλο. Κρίνω άσχημα την απαράδεκτη ( ) μετάφραση των "Δαιμονισμένων" σε αυτές τις εκδόσεις.

Ο/Η Γλωσσολάγνος έγραψε:

Πεταλούδα, θα κάνεις κάποια στιγμή τον κόπο να μας αντιγράψεις επακριβώς μία παράγραφο μεσαίου μεγέθους από τη δική σου έκδοση του Εγκλήματος και τιμωρίας; Σκοπεύω να κάνω άλλη μία σύγκριση μεταξύ του πρωτότυπου κειμένου, της Αλεξάνδρειας μετάφρασης, και της μετάφρασης από την Αγνή Σωτηρακοπούλου Σχοινά.

Click to expand...

_ Το πιο σπουδαίο -είπε ανήσυχα ο Ρασκόλνικοβ- είναι να μην την αφήσουμε σ΄αυτόν τον παλιάνθρωπο! Είναι φανερό: αυτός έχει ανήθικους σκοπούς! Κοίτα τον κανάγια που δε φεύγει!
Ο Ρασκόλνικοβ μιλούσε δυνατά για να τον ακούσει. Εκείνος, για να αποφύγει τη φασαρία ξανά, έκανε καμιά δεκαριά βήματα και ξανασταμάτησε.
_ Απ΄αυτόν μπορούμε να τη γλιτώσουμε -είπε ο αστυνομικός- μα που να την πάμε; Δεσποινίς! έσκυψε ξανά πάνω της.
Αυτή άνοιξε τα μάτια της, και σαν να κατάλαβε κάτι, σηκώθηκε απ΄τον πάγκο και προχώρησε να φύγει.
_ Μα πώς μου κολλάνε! πρόφερε ξανά.
Βάδιζε γρήγορα, παραπατώντας, κι ο άνθρωπος εκείνος την ακολουθούσε.
_Μην ανησυχείτε, δε θα την αφήσω να πέσει στα χέρια του, είπε ο αστυφύλακας και πήρε το κατόπι του.
_ Τι διαφθορά στις μέρες μου! ξανάπε δυνατά με αναστεναγμό.
Μα τη στιγμή εκείνη κάτι αναποδογύρισε μέσα στον Ρασκόλνικοβ.
_ Ε, για σταθείτε! φώναξε στον αστυφύλακα.
Εκείνος γύρισε και τον κοίταξε.
_ Άστε την ήσυχη! Τι σας νοιάζει εσάς; Ας πάει στο διάβολο! Ας διασκεδάσει και λίγο ο άνθρωπος (έδειξε το δανδή). Τι σας ενδιαφέρει εσάς;

Έγκλημα και Τιμωρία, Φ. Ντοστογιέφσκι, εκδόσεις Δαμιανός, μετάφραση Αγνή Σωτηρακοπούλου-Σχοινά, σελ. 42 (πρώτο μέρος, προς το τέλος του 4ου κεφαλαίου)

Αντέγραψα λίγο παραπάνω από μια μέτρια παράγραφο, γιατί μου έκαναν εντύπωση οι λέξεις κανάγια και δανδής, που βρίσκονται αντίστοιχα στην αρχή και στο τέλος του αποσπάσματος. Αν είναι μεγάλο, χρησιμοποίησε όσο θες για την σύγκριση ως προς την μετάφραση.

Ο/Η Γλωσσολάγνος έγραψε:

Μόνο, σε παρακαλώ, να μην αποκαλύπτει κάτι σημαντικό, γιατί δεν έχω διαβάσει ακόμα το βιβλίο.

Click to expand...

Όχι απλώς δεν αποκαλύπτει κάτι η Πεταλούδα, αλλά δεν θα μπορούσα να θυμηθώ ούτε από ποιο μέρος του βιβλίου είναι αν δεν είχε σελίδα και κεφάλαιο.
Εγώ το έχω σε μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου.

Να κι άλλη μια μετάφραση. Είναι τού Σωτήρη Παταντζή, εκδόσεις DeAgostini Hellas, 2000.

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ, Έγκλημα και Τιμωρία, σελ. 49

«Το κυριότερο είναι να μην τήν αφήσουμε να πέσει στα χέρια αυτουνού τού παλιανθρώπου», πρόσθεσε βιαστικά ο Ρασκόλνικωφ. «Είναι ικανός ν’ ασελγήσει απάνω της κι έτσι που είναι ακόμα! Το τί γυρεύει, δεν είναι δύσκολο να τό ιδεί κανείς. Δε φεύγει, ο παλιάνθρωπος!».
Ο Ρασκόλνικωφ μιλούσε δυνατά κι έδειχνε με το δάχτυλο τον χοντρό κύριο. Αυτός τόν άκουσε κι έκανε αμέσως πως ξαναθυμώνει, ύστερα όμως άλλαξε γνώμη και περιορίστηκε να ρίξει μια περιφρονητική ματιά στο φοιτητή. Κατόπιν, απομακρύνθηκε αργά-αργά καμμιά δεκαριά βήματα και πάλι ξαναστάθηκε.
«Το να μην τού τήν αφήσουμε είναι εύκολο πράγμα», είπε σκεφτικά ο αστυφύλακας. «Να μάς έλεγε, τουλάχιστον, πού κάθεται!... Δεσποινίς! Δεσποινίς!, είπε πάλι, σκύβοντας και πάλι από πάνω της.»
Η κοπέλα άνοιξε διάπλατα τα μάτια της, κοίταξε προσεχτικά σα να συνερχόταν σιγά-σιγά κι ύστερα σηκώθηκε και ξαναπήρε τον ίδιο δρόμο, αλλά με αντίθετη τώρα κατεύθυνση. «Μπα! Οι αδιάντροποι! Τί μού κολλάνε;», μουρμούρισε πάλι, κάνοντας την ίδια χειρονομία, σα νά ’θελε να διώξει κάποιον.
Περπατούσε γρήγορα, αλλά με βήματα κλονισμένα πάντοτε. Ο λιμοκοντόρος τήν ακολούθησε, αλλά από την αντικρυνή δεντροστοιχία, χωρίς να τήν αφήνει καθόλου απ’ τα μάτια του.
«Μην ανησυχείτε, δε θα τήν αφήσω ρούπι, δήλωσε αποφασιστικά ο αστυφύλακας με τα μεγάλα μουστάκια, βαδίζοντας πίσω τους.»
«Αχ τί ακολασία βλέπει σήμερα κανείς!», έλεγε αναστενάζοντας.
Την ίδια στιγμή ο Ρασκόλνικωφ ένιωσε κάτι να τόν κεντρίζει κι όλα μέσα του αναποδογυρίστηκαν αστραπιαία.
«Ε, ε», φώναξε στον αστυφύλακα «Ακούστε!».
Ο αστυφύλακας γύρισε.
«Αφήστε τη. Τί ανακατευόσαστε σεις; Αφήστε τη ήσυχη! Ας γλεντήσει (κι έδειξε το λιμοκοντόρο). Τί σας νοιάζει εσάς;»

Ορθογραφία όπως στο πρωτότυπο. Στην μορφοποίηση, κάθε παράγραφος κανονικά ξεκινά με εσοχή η οποία, εδώ στην ανάρτηση τού φόρουμ, δεν εμφανίζεται.

Περίμενα τις μεταφράσεις σου Γλωσσολάγνε και το είχα αφήσει στην άκρη το βιβλίο. Έκανες πολύ δουλειά, μπράβο!
Τώρα που τις είδα, με μια πρόχειρη ματιά, παρατήρησα και εγώ αυτό που είπες για το "κόψιμο". Και δεν ξέρω αν θέλω να το συνεχίσω, με αυτή την μετάφραση που έχω στα χέρια μου, γιατί είναι το πρώτο βιβλίο του Φ. Ντοστογιέφσκυ που διαβάζω και φοβάμαι ότι δεν θα νιώσω τις λεπτές αποχρώσεις του λόγου του και να εκτιμήσω πραγματικά πόσο και αν μου αρέσει.

Λοιπόν, ιδού μία πολύ ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική σύγκριση τεσσάρων μεταφράσεων τού αποσπάσματος που επέλεξε παραπάνω η Πεταλούδα. Στην πρώτη στήλη βλέπετε το πρωτότυπο, ρωσικό κείμενο (αλλά με τη σύγχρονη, αναθεωρημένη ορθογραφία)· στη δεύτερη, τρίτη, τέταρτη, και πέμπτη, αντίστοιχα, τη μετάφραση των: Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Άρη Αλεξάνδρου, Αγνής Σωτηρακοπούλου-Σχοινά, και Σωτήρη Παταντζή.

Κάνοντας τη σύγκριση ανάμεσα στις τέσσερις αυτές μεταφράσεις, έφτασα να αναρωτιέμαι: γιατί ένας μεταφραστής αποφασίζει να χρησιμοποιήσει δύο διαφορετικές λέξεις για το ίδιο πράγμα όταν ο ίδιος ο δημιουργός δεν κατέχεται από τον λεγόμενο «τρόμο της επανάληψης» και χρησιμοποιεί την ίδια λέξη δύο φορές;
Εξηγώ: ο Ντοστογιέβσκι, στην πρώτη παράγραφο χρησιμοποιεί δύο φορές τη λέξη подлец (την πρώτη φορά σε δοτική, подлецу). Ο Παπαδιαμάντης γράφει την πρώτη φορά «τοῦ ἀστείου ἐκείνου», και τη δεύτερη φορά «ὁ ἀχρεῖος». Η Σωτηρακοπούλου-Σχοινά (στο εξής Σ.-Σ.) γράφει την πρώτη φορά «σ΄αυτόν τον παλιάνθρωπο», και τη δεύτερη φορά «τον κανάγια». Μόνον ο Αλεξάνδρου και ο Παταντζής χρησιμοποιούν τη λέξη «παλιάνθρωπος» καί τις δύο φορές. Γιατί ο μεταφραστής να επιδιώξει ποικιλία, όταν ο ίδιος Ντοστογιέβσκι δεν την επιδιώκει;

Όσο για τη μορφή του ονόματος του βασικού ήρωα: Ρασκόλνικοβ βρίσκουμε στον Αλεξάνδρου και στη Σ.-Σ., που σέβονται τη ρωσική γραπτή μορφή. Ρασκόλνικωφ έχει ο Παταντζής, που σέβεται τη ρωσική προφορά του τελικού -β, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιεί το παλιομοδίτικο (και αδικαιολόγητο) ωμέγα. Ο Παπαδιαμάντης ορθογραφεί όπως κι ο Παταντζής, αλλά τονίζει στη λήγουσα: Ρασκολνικώφ.

Στη δεύτερη παράγραφο (τις παραγράφους τις υπολογίζω πάντα με βάση το ρωσικό πρωτότυπο), ο τρόμος της επανάληψης ξαναχτυπά τον Παπαδιαμάντη. Για να αποφύγει ξανά το όνομα Ρασκολνικώφ, γράφει «ὁ νεανίας». Επιπλέον, «ἐδείκνυε διὰ τῆς χειρός τὸν κομψὸν κύριον», ενώ στη μετάφραση τού Αλεξάνδρου «τον έδειχνε με το δάχτυλο». Δεν υπάρχει κομψός κύριος στο ρωσικό κείμενο – αφήστε που στη μετάφραση τού Παταντζή είναι όχι κομψός, αλλά χοντρός. Όλη αυτή η παράγραφος, στη μετάφραση της Σ.-Σ. έχει τη μισή περίπου έκταση. Στην τέταρτη παράγραφο, επίσης, η Σ.-Σ. παραλείπει να διευκρινίσει προς ποιά κατεύθυνση κινείται η δεσποινίδα: γράφει ότι απλώς «προχώρησε να φύγει», ενώ όλοι οι υπόλοιποι τονίζουν, σε συμφωνία με το πρωτότυπο κείμενο, ότι αρχίζει να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν που ακολούθησε πριν.

Ενδιαφέρον έχει, στην πέμπτη παράγραφο, το πώς μεταφράζεται η λέξη франт: «κομψευτής» γράφει ο Παπαδιαμάντης, «κορτάκιας» ο Αλεξάνδρου, «λιμοκοντόρος» ο Παταντζής, συμφωνώντας όλοι μεταξύ τους ως προς το νόημα. Η Σ.-Σ. δεν τον χαρακτηρίζει: γράφει απλώς «ο άνθρωπος εκείνος». Στο τέλος του αποσπάσματος, όπου εμφανίζεται ξανά η λέξη франт, ο Αλεξάνδρου και η Σ.-Σ. θα προτιμήσουν τη λέξη «δανδής».

Στην έκτη παράγραφο, η λέξη усач μεταφράζεται πολύ σωστά «μουστακαλής» από τον Αλεξάνδρου, όμως ο Παπαδιαμάντης θέλει «ἀρχικλητήρ» κι όχι π.χ. «μυστακοφόρος». Η Σ.-Σ. επίσης προτιμά να δώσει το αξίωμά του, «αστυφύλακας», παρά να αναφερθεί στο μουστάκι. Ο Παταντζής πάντως γράφει «ο αστυφύλακας με τα μεγάλα μουστάκια», ίσως πιστεύοντας ότι ο αναγνώστης θα έχει ξεχάσει ποιός ακριβώς ήταν αυτός με το μουστάκι.

Η επόμενη παράγραφος μιλάει για ένα δάγκωμα ή κέντρισμα που αισθάνεται ο Ρασκόλνικοβ, και για κάτι που αναποδογυρίζει μέσα του. Πολύ σωστά, τόσο ο Αλεξάνδρου όσο και ο Παταντζής, αυτά γράφουν. Ο Παπαδιαμάντης πάντως προτιμά να παραλείψει το αρχικό δάγκωμα και να γράψει «τροπὴ τόσον ὁλοσχερὴς ὅσον καὶ αἰφνιδία», το ίδιο και η Σ.-Σ., που γράφει «κάτι αναποδογύρισε μέσα στον Ρασκόλνικοβ».
Αμέσως μετά, ο Αλεξάνδρου γράφει για τον «μουστακαλή» εκεί όπου ο Παπαδιαμάντης θέλει «ἀρχικλητῆρα» και οι άλλοι δύο μεταφραστές «αστυφύλακα».

Η Σ.-Σ. με εκπλήσσει στην προτελευταία συντομότατη παράγραφο (2 μόνο λέξεις στα Ρωσικά), που ο Παπαδιαμάντης μεταφράζει πολύ σωστά «Οὗτος ἐστράφη», ο Αλεξάνδρου «Εκείνος γύρισε…» (με αδικαιολόγητα αποσιωπητικά), και ο Παταντζής «Ο αστυφύλακας γύρισε» (ανησυχώντας πάλι, ίσως, μήπως δεν καταλάβουμε ποιός έκανε τί). Η Σ.-Σ., ενώ συνήθως κόβει λέξεις και φράσεις, εδώ γράφει «Εκείνος γύρισε και τον κοίταξε».

Στην τελευταία παράγραφο φαίνεται να υπάρχει μία σύγχυση όσον αφορά το αντικείμενο του πρώτου ρήματος. «Оставьте!» γράφει ο Ντοστογιέβσκι, δηλαδή «Αφήστε!» σκέτο. Ο Παπαδιαμάντης ερμηνεύει «Ἄφησέ τον!», ενώ ο Αλεξάνδρου «Παρατήστε την!», η Σ.-Σ. «Άστε την ήσυχη!», κι ο Παταντζής «Αφήστε τη.». Νομίζω ότι ο Παπαδιαμάντης, που εδώ είναι ο μόνος που βάζει αντικείμενο σε αρσενικό γένος, σφάλλει. Ο συγγραφέας, αν και δεν έχει αντικείμενο, εννοεί τη γυναίκα, αλλιώς δεν θα έβαζε παρακάτω εκείνη την επεξηγηματική παρένθεση. Δηλαδή: ο Ρασκόλνικοβ λέγοντας «Τί σας κόφτει; Ας πάει στα κομμάτια!» μιλάει για τη γυναίκα, αλλά αμέσως μετά, λέγοντας «Ας διασκεδάσει λίγο ο άνθρωπος», μιλάει για τον δανδή.

Σε γενικές γραμμές πάντως, και με βάση αποκλειστικά το συγκεκριμένο απόσπασμα, θα έλεγα ότι η παλαιότερη από τις τέσσερις μεταφράσεις, αυτή του Παπαδιαμάντη, είναι γενικά αξιόπιστη, παρά τις κάποιες αποκλίσεις. Δυστυχώς δεν ξέρω αν ο Παπαδιαμάντης βασίστηκε απευθείας στο ρωσικό κείμενο ή σε κάποια μετάφραση. Ο δέ Αλεξάνδρου είναι σταθερά ο πιο πιστός στο πρωτότυπο, και με ρέοντα λόγο. Όμορφα νομίζω ότι ρέει και ο λόγος στον Παταντζή, απλώς έχει κι αυτός τις αποκλίσεις του, περίπου στον ίδιο βαθμό με τον Παπαδιαμάντη.
Η Σ.-Σ. δυστυχώς είναι αυτή που απομακρύνεται από το πρωτότυπο περισσότερο από όλους, με αρκετές συντομεύσεις και συνοπτικές διατυπώσεις. Έχω την εντύπωση, μάλιστα, ότι αρχικά μετέφρασε κάποια συντομευμένη μετάφραση, π.χ. γαλλική, και έπειτα την έντυσε με εκφράσεις αντιγραμμένες από τον Αλεξάνδρου. Αν αντιπαραβάλετε πρόταση προς πρόταση τη μετάφραση του Αλεξάνδρου και αυτή της Σ.-Σ., νομίζω ότι κάπου εκεί θα καταλήξετε κι εσείς. Δεν νομίζω να είναι τότο τυχαία η επιλογή όμοιων λέξεων ή φράσεων…