Εισαγωγή στην Ιστορική Γλωσσολογία

Η ιστορική γλωσσολογία είναι ο κλάδος της επιστήμης της γλωσσολογίας που μελετά τις γλώσσες σε βάθος χρόνου, και σχηματοποιεί τις ιστορικές και γενετικές του σχέσεις. Μέσω αυτής μπορούμε να καθορίσουμε τις οικογένειες και τους κλάδους οπου ανήκουν οι γλώσσες που σχετίζονται μεταξύ τους.

Κάθε σύστημα αλλάζει και εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου. Αν κάποια μέρη του συστήματος τα απομονώσουμε μερικώς, τότε θα αρχίσουν να εξελίσσονται ελαφρώς διαφορετικά. Έτσι έχουμε τη δημιουργία διαλέκτων. Η Ελληνική γλώσσα έχει διάφορες διαλέκτους, που "διαχωρίστηκαν" πριν 200 χρόνια. Όμως μπορούμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον: ένας Ροδίτης μπορεί να καταλάβει ένα Θεσσαλονικιό, ένας Επτανήσιος μπορεί να καταλάβει έναν Κύπριο. Ένα κοινό "Στάνταρ" υπάρχει χάρη στα ΜΜΕ οπου ακούγεται η αστική διάλεκτος σε όλη την Ελλάδα, κρατώντας έτσι ένα χαλινάρι στην αλλαγή και τη διαφοροποίησή τους.

Και ας δούμε εδώ ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας: στέλνουμε τους Επτανήσιους στον Ερμή, τους Κύπριους στην Αφροδίτη, τους Θεσσαλονικείς στον Άρη, τους Αθηναίους στον Κρόνο, τους Κρητικούς στον Πλούτωνα. Μετά απο 500 χρόνια η ομιλία τους θα έχει αλλαξει τόσο πολύ και ανεξάρτητα. Οι διαφορές θα είναι τόσο μεγάλες οπου αν ποτε ξανασυναντηθούν δεν θα καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον, οπότε δεν θα μιλάμε για διαλέκτους της Ελληνικής, αλλά για γλώσσες.

Εαν όμως ένας μελλοντικός γλωσσολόγος βάλει κάτω όλες αυτές τις γλώσσες και τις συγκρίνει, θα μπορέσει να ανασυνθέσει την Πρωτο-γλώσσα τους. Πρωτο-γλώσσα ειναι η αρχαία γλώσσα που υπήρχε πριν υπάρξουν οι διαχωρισμοί. Ο γλωσσολόγος λοιπον θα εντοπίσει μια "κοινή" μορφή Ελληνικών όπως ήταν πριν διαχωριστούν οι διάλεκτοι, δηλαδή στα σημερινά Ελληνικά, ή λίγο νωρίτερα ,στα Βυζαντινά.

Αυτή η μέθοδος, λέγεται συγκριτική μέθοδος και έχει να κάνει με γλώσσες που ξέρουμε (ή υποθέτουμε) οτι σχετίζονται. Εδώ ξέρουμε οτι οι γλώσσες των διαστημικών αποίκων προέρχονται απο μια κοινή γονεϊκή γλώσσα, εδώ μιλάμε για τα σημερινά Ελληνικά. Δεν έχει νόημα να βάλουμε στη μελέτη τη μελλοντική γλώσσα των πχ. Γάλλων αποίκων του Άρη



Όταν λέμε οτι κάποιες γλώσσες "σχετίζονται", δεν αναφερόμαστε σε κάποια επιφανειακή ομοιότητα, αλλά εαν ανήκουν στην ίδια οικογένεια ή έχουν κοινό πρόγονο. Αυτό φαίνεται εάν παρατηρήσουμε μια ομαλή ετυμολόγηση απο κοινή γονεική γλώσσα.

Όταν βάζουμε κάτω ένα (μεγάλο αριθμό) λέξεων πολλών γλωσσών, για να αναγνωρίσουμε τη σχέτισή τους, προτιμάται ένα σύνολο σχετικών τύπων (πχ. οριστική ενεστώτα) και όχι τυχαίες λέξεις. Η παρατήρηση δείχνει ένα σύνολο ομαλών ηχητικών σχετίσεων

Γυρνάμε πάλι σε ένα σενάριο ΕΦ. Σε 500 χρόνια όλα τα δείγματα και στοιχεία των γλωσσών πριν απο τον 20ο αιώνα έχουν εξαφανιστεί, ακόμα και τα Λατινικά. Ένας μελλοντικός γλωσσολόγος θέλει να δει εαν οι λεγόμενες Λατινογενείς γλώσσες κατάγοντα απο τα Λατινικά για να τα ανασυνθέσει. Παίρνει λοιπόν τη γλώσσα της Σαρδηνίας, τα Γαλλικά, Ιταλικά και Ισπανικά και βρίσκει:

Αισθάνομαι: σέντο, σα(ν), σέντο, σιέντο
Κοιμάμαι: σόννου, σομ, σόννο, σουένιο
Εκατό: κέντου, σα(ν), τσέντο, σιέντο
Πέντε: κίμπε, σε(ν)κ, τσίνκουε, σίνκο
Τρέχω: κούρρο, κουγ, κόρρο, κόρρο
Ιστορία: κόντου, κό(ν)τ, ρακκόντο, κουέντο

Βλέπουμε και ομοιότητες και διαφορές. Αλλού υπάρχει παντού σ, αλλού υπάρχει παντού κ και όλα εντάξει. Όμως σε άλλες περιπτώσεις (που έχω με πλάγια) έχουμε διαφοροποιήση κ/τς/σ.

Κι όμως αυτές οι φαινομενικές ανωμαλίες έχουν εξήγηση, και εφόσον τις εξηγήσουμε μπορούμε να παρατηρήσουμε την ομαλότητα των ιστορικών αλλαγών. Η διαφοροποίηση στο κ/τς/σ ισχύει όταν έχουμε να κάνουμε με εμπρόσθια φωνήεντα (ι και ε). Αυτό υποστηρίζεται αμα κανουμε συγκρίσεις και μέσα σε μια γλώσσα: στα Ιταλικά έχουμε ντίκο "λέω" αλλά ντίτσε "λέει" (γιατί το ε ειναι εμπρόσθιο). Άπόδειξη λοιπόν οτι οι "ανωμαλίες" ανταποκρινονται σε ομαλότατες αλλαγές.

Ο μελλοντικός γλωσσολόγος λοιπόν μπορεί να υποθέσει με ασφάλεια οτι
*οπου όλες αυτες οι γλωσσες εχουν αρχικό σ, αυτό ανταποκρίνεται σε αρχικό σ της πρωτο-γλώσσας τους (τα Λατινικά) που δεν έχει αλλάξει.
*όπου υπάρχει αρχικό κ πριν από ε/ι στα Σαρδηνιακά, αυτό ανταποκρίνεται στην πρωτο-γλώσσα, αλλά έχει αλλάξει στις αδελφές γλώσσες.

Ακόμα λοιπόν κι αν τα Λατινικά ήταν μια εξαφανισμένη γλώσσα, χωρις γραπτά στοιχεία, θα μπορούσαμε να καταλάβουμε τουλάχιστον οτι "Στα Λατινικά η λέξη "κοιμάμαι" άρχιζει απο σ-" και (με τη βοήθεια άλλων Λατινογενών γλωσσών) να ανασυνθέσουμε το λεξιλόγιό τους!

(πηγη)

Συνεχίζεται...

Πάμε τώρα να δούμε τις "παγίδες" που υπάρχουν με την παραπάνω μέθοδο και γιατί δεν μπορούν να ισχύουν όλες οι θεωρίες

Η ομοιότητα των λέξεων είναι μεν ένδειξη, αλλά μπορεί να είναι και παραπλανητική. Αντιθέτως δυο λέξεις μπορεί να σχετίζονται, ενω επιφανειακά να μη μοιάζουν και τόσο.

Το have δεν έχει σχέση με το Λατ. habeo (έχω), και το much (πολύ) δεν έχει σχέση με το Ισπ. mucho, παρότι τυχαία έχουν το ίδιο νόημα. Όπως και η καριόκα δεν έχει σχέση με τη λέξη καραόκε και η κρέμα δεν έχει σχέση με το κρεμμύδι

Όσο παράξενες κι αν μας φαίνονται οι συμπτώσεις, είναι πάρα πολύ πιθανές. Είναι πολύ εύκολο να δούμε στα Κινέζικα κάποιες ομοιότητες με τα Αγγλικά

• beihou σημαίνει "πίσω", όπως το behind,
• bengdai σημαίνει "επίδεσμος" όπως το bandage
• bu "βιβλίο", όπως book
• dan "αυγή" όπως dawn
• kuai "γρήγορος" όπως quick

Η ομοιότητα λοιπόν δεν αρκεί για να καθορίσουμε αν δυο γλώσσες σχετίζονται. Αλλιώς θα μπορούσαμε να υποθέσουμε οτι τα Κινέζικα και τα Αγγλικά προέρχονται από τα Πρωτο-Κινεζοαγγλικά. Να τα βάλουμε κάτω και να ανασυνθέσουμε την πρωτογλώσσα της Κινεζοαγγλικής οικογένειας. Αλλά η Ιστορία μας λέει οτι δεν έχει γίνει έτσι ;)

Το αν σχετίζονται τα Κινέζικα με τα Αγγλικά θα μας το έδειχνε μια εκτενής και συστηματική σύγκριση, εφόσον βλέπαμε εαν υπάρχει συνεπής και ομαλή συσχέτιση. Δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο σε μια σύγκριση Αγγλικών και Κινέζικων παρα μόνο μεμονωμένων περιπτώσεων τραβηγμένων απο τα μαλλιά. Έχουμε και την Ιστορία, γιατί εφόσον δεν έχουμε να κάνουμε με νεκρές προϊστορικές γλώσσες, εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε οτι το bandage προέρχεται από τα Γαλλικά, ενώ το bengdai από τις Κινέζικες λέξεις που σημαίνουν "τεντώνω" και "ζώνη".

Η Ιστορία είναι που μας λέει οτι τα Ελληνικά, παρότι έχουν πολλές Τούρκικες λέξεις, δεν προέρχονται από τα Τούρκικα. Και τα Αγγλικά, παρότι έχουν πολλές Γαλλικές λέξεις, δεν προέρχονται από τα Γαλλικά. Πρόκειται για δάνεια.

Το συγκεκριμένο πείραμα όμως μας βοηθάει να καταλάβουμε οτι οι συμπτώσεις, ακόμα και οι εξωφρενικές, δεν είναι καθόλου απίθανες, και σχετικά άνετα μπορεί κανείς να "αποδείξει" οτι οι Πολυνησιακές γλώσσες σχετίζονται με τα Αρχαία Ελληνικά, κάτι που όμως διαψεύδεται εαν κάποιος συγκρίνει τις παραδεικνυόμενες λέξεις συστηματικά σε ιστορικό-φωνολογικό βάθος: για παράδειγμα η Πολυνησιακή λέξη "mata" μπορεί να σημαίνει "μάτι", αλλά είναι αδύνατο να την έχουν πάρει από τους Αρχ. Έλληνες καθότι η Ιστορία μας λέει οτι η λέξη "μάτι" είναι Βυζαντινή.

Ας επιστρέψουμε όμως σε ένα παράδειγμα που ανέφερα πριν. Το have (Γερμ. haben) μοιάζει πολύ με το Λατινικό habeo, και σημαίνουν και το ίδιο πράγμα. Γιατί αποκλείεται να εχουν καποια κοινη ΙνδοΕυρωπαϊκή καταγωγή; Πχ από κάποια προϊστορική ρίζα hav- ή hab-;;

Τα Αγγλικά και τα Γερμανικά είναι Γερμανικές γλώσσες. Αν τις συγκρίνουμε με αντίστοιχες Λατινικές (και κάποιες Ελληνικές) βλέπουμε κάποιες φοβερές ομοιότητες, αλλά και διαφορές.

• Χαλίκι/χαλάζι: Ελλ. κάχληξ - Γερμ. hail, hagal, hagel
• Κατσικα: Λατ. caper Ελλ. "κάπρος" - Γερμ. haver, havre
• Καλώ/Κινώ: Λατ. cieo Ελλ. κινέω - Γερμ. hatan, heten, heta
• Κατοικία: Ελλ. κώμη - Γερμ. home, ham, heim
• Σκύλος: Ελλ. κύων, Λατ. canis - Γερμ. hound, hund, hond.

Με αυτά και με πολλά άλλα, όχι τόσο προφανή παραδείγματα, φαίνεται οτι στις Γερμανικες γλωσσες όπου υπαρχει λέξη που αρχίζει απο h- υπάρχουν συγγενικές λέξεις στα Λατινικά και τα Ελληνικά που όμως αρχίζουν από c-/κ- (χωρίς αυτό να ισχύει 100%). Οι μελέτες λοιπόν δείχνουν οτι το have/haben δεν αντιστοιχεί στο Λατ. habeo, αλλά στο capio που σημαίνει "αρπάζω" (βλ. captive)

Ο/Η Αντέρωτας έγραψε:

Ένα κοινό "Στάνταρ" υπάρχει χάρη στα ΜΜΕ οπου ακούγεται η αστική διάλεκτος σε όλη την Ελλάδα, κρατώντας έτσι ένα χαλινάρι στην αλλαγή και τη διαφοροποίησή τους.

Click to expand...

Τώρα εγώ στέκομαι σε κάτι που δεν είναι η ουσία του νήματος, αλλά δεν μπορώ να μην το σημειώσω. Το σχολείο μήπως θα έπρεπε να μπει πριν από τα ΜΜΕ. Όσο χάλια και να είναι το εκπαιδευτικό μας σύστημα, νομίζω ότι μπορούμε να του αναγνωρίσουμε ότι διδάσκει τη ΝΕ από άκρη σε άκρη στη χώρα.

Πράγματι

Όσο για τον κάπρο, τον έχω σε εισαγωγικά. Όντως στα ελληνικά είναι το αγριογούρουνο, αλλά έχει μεγάλη ομοιότητα με την κατσίκα σε άλλες αρχαίες γλώσσες (εκτός απο τα Λατινικά και τις γερμανικές γλώσσες να προσθέσω τα Παλαιοϊρλανδικά gabor και τα Ουαλλικά gafr) που δείχνει κάποια σχέση.

Δεν είναι πρωτάκουστο ένα όνομα να αναφέρεται σε διαφορετικά ζώα, για παράδειγμα Αγγλ. buck σημαίνει 1. τράγος, αλλά και 2. αρσενικό ελάφι. Ακομα και στα Λατινικα capreolus ("τραγάκι") είναι είδος ελαφιού.

Στα μεσαιωνικά Γερμανικά olbenta (ελέφαντας) σημαίνει "καμήλα".

χμ, αυτό για το γερμανικό h αντί για c εμπίπτει στον νόμο του Grimm νομίζω.

Χωρίς να είμαι ειδική -οπότε μπορεί και να έχεις δίκιο, Μάγιστρε- από τη λίγη ιστορικοσυγκριτική γλωσσολογία που έχω κάνει θυμάμαι πως το πρωτογερμανικό άηχο τριβώμενο [h] είναι τροπή του πρωτοϊνδοευρωπαϊκού άηχου κλειστού [*k] σύμφωνα με το νόμο του Grimm. Γενικά όλα τα ΠΙΕ άηχα κλειστά [*p,*t,*k] τρέπονται στην ΠΓ σε άηχα τριβώμενα [f,p,h].

Συνεχίζω

Ανέφερα στην αρχή ένα φανταστικό σενάριο οτι εαν σε καποιους αιωνες εξαφανιστουν οσα στοιχεια εχουμε για τα Λατινικα, οι μελλοντάνθρωποι θα μπορούν να τα ανασυνθέσουν σε καποιο βαθμο, με τη βοηθεια των συγχρονων λατινογενων γλωσσών.

Στην πραγματικοτητα, ευτυχως, ακομα υπαρχουν τα Λατινικα, οποτε μπορουμε να δουμε την εξελιξη των γλωσσων που καταγονται απο αυτα.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι να αντιπαραβάλουμε τους αριθμούς της πρωτο-γλώσσας και των απογόνων της, μιας και οι αριθμοι ειναι πολυ βασικα στοιχεια της καθε γλωσσας και εχουν πολύ λίγες ξένες επιρροές.


Εδώ πρέπει να σημειώσω κάτι:

Βλέπουμε στα παραπανω καποια γνωστα φωνολογικα φαινομενα, οπως το oct- να γίνεται διφθογγος oit- στη μια γλώσσα, ενώ σε άλλη γλώσσα να αφομοιώνεται σε ott-... το qua- να γίνεται cua- στη μια γλωσσα και pa- σε άλλη, και παει λεγοντας.

Εμείς λοιπον δεν χρειαζεται να ανασυνθέσουμε τα Λατινικά, γιατί τα ξέρουμε. Δεν είναι όμως έτσι για όλες τις αρχαίες γλώσσες. Άλλωστε η κλασσική παροιμία λέει "Όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες εκείνοι ήταν ακόμα στα δέντρα" ) και καπως ετσι είναι: εμείς οι Έλληνες, αλλά και οι Ρωμαίοι, είχαμε γραφή εδώ και χιλιάδες χρόνια (οποτε και σημερα ξέρουμε πώς μιλούσαμε τότε) αλλά οι Κέλτες, οι Γερμανοί/Τεύτονες ή οι Σλάβοι, απέκτησαν γραφή πολύ πιο πρόσφατα. Έτσι δεν ξέρουμε τίποτα για τη γλώσσα τους.

Και εδώ είναι που μπαίνει σε ισχύ το φανταστικό σεναριο με τους μελλοντικούς γλωσσολόγους. Ακομα λοιπον κι αν δεν ξεραμε το Λατινικο octo θα μπορουσαμε να το ανασυνθέσουμε βασει των γνωστων φωνολογικων κανονων που περιγραψαμε παραπανω, εφοσον τους εφαρμοζαμε αντιστροφα (συγκριτική μέθοδος): το Α. oit- και το B. ott- δειχνουν ανετα σε καποιο πιθανο κοινο προγονο oct-.

Ετσι εφαρμοζουμε τη συγκριτική μέθοδο σε γλώσσες που ξέρουμε οτι σχετίζονται για να βρουμε την αρχαια πρωτογλωσσα απο οπου προηλθαν, παροτι δεν εχουμε γραπτα τεκμηρια. Οι αρχαιοι Κελτες λοιπον δεν ειχαν γραφη, αλλα αν βαλουμε κατω τις συγχρονες κελτικες γλωσσες

Απο τις παραπανω ομοιοτητες και διαφορες των Κελτικων γλωσσων, φαινεται πχ οτι τα Σκοτς και τα Ιρλανδικά ειναι πιο σχετιζομενες μεταξυ τους απο οτι με τις άλλες (και πραγματι, Σκοτς και Ιρλανδικά ανήκουν στην Γοϊδελική οικογένεια, ενώ Ουαλλικά και Βρετανικά στη Βρυθονική οικογένεια). Τα Γαλατικά ανηκουν στα ηπειρωτικά Κελτικα.

Επισης βλεπουμε οτι στο "τέσσερα", σε άλλες γλώσσες αρχίζει απο c/k-, σε άλλες από p-. Αυτό ακριβώς έγινε και με τις λατινογενείς γλώσσες. Αυτο ειναι μια ενδειξη οτι, οπως και στα Λατινικά, το "τέσσερα" πρέπει να άρχιζε από qu-.

Και γενικώς φαίνεται οτι στις Κέλτικες γλώσσες οι αριθμοι μοιαζουν πολυ με αυτους των λατινογενών. Θε λεγαμε οτι παρομοιως, η πρωτογλώσσα των Κελτικων γλωσσων πρεπει να ειχε αρκετες ομοιοτητες με τα Λατινικά.

Τελος παντων, καποιες εκδοχες, προτεινουν οτι αυτοι ηταν οι πρωτο-Κελτικοι αριθμοι
oinos, dvai, treis, qetveres, qenqe, svex, septn, octo, nevn, decn

Αντέρωτα, δεν έχει καμιά σύνδεση η Λατινική με την Αρχαία Ελληνική στο θέμα των αριθμών? Θέλω να πω από που προέρχονται οι λατινικές λέξεις και γιατί μοιάζουν με τις ελληνικές τόσο πολύ ?

Αυτο ειναι στο επομενο κεφαλαιο

Ο/Η Αντέρωτας έγραψε:

Τα Γαλατικά ανηκουν στα ηπειρωτικά Κελτικα

Click to expand...

Παρένθεση, μιας και έγινε αναφορά στις κέλτικες γλώσσες. Αρκετό ενδιαφέρον παρουσιάζει η επαφή της ελληνικής και των κέλτικων γλωσσών, κυρίως της γαλατικής.
Ο Ησύχιος διασωζει πολλές ελληνικές λέξεις ως γαλατικές:
βάρδοι (αοιδοί)
κάρνον (σάλπιγγα)
λεγούσματα (ένα είδος πανοπλίας)
λεύγη (μονάδα μήκους)
κάρνυξ (κέρατο) *με μια μικρή επιφύλαξη

Συχνά οι κέλτικες/γαλάτικες λέξεις είχαν υποτιμητική σημασία στην ελληνική. Χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα που διασώζει ο Επιφάνιος, ο οποίος αναφέρει το όνομα που δόθηκε σε κάποια χριστιανική αίρεση: Τασκο-δρουγγίται, δηλαδή σουβλομύτηδες από το tasco που σημαίνει καρφί και το drungo που σημαίνει ρύγχος (από το drungo προκύπτει και το γαλλικό tronge )

Tώρα για τις ελληνικά δάνεια στις κέλτικες γλώσσες, τα περισσότερα προέρχονται από την λατινική. Πρόκειται για σχολικούς και εκκλησιαστικούς όρους. Κυρίως γιατί οι Ιρλανδοί λόγιοι, γνωστοί ως Ιβερνολατίνοι (Hibernia ονομαζόταν κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους η Ιρλανδία), χρησιμοποιούσαν εξεζητημένα λατινικά και γνώριζαν ελάχιστα ελληνικά -από δίγλωσσα βιβλία.
Κλείνει η παρένθεση

Ο/Η Φεγγαράδα έγραψε:

Αντέρωτα, δεν έχει καμιά σύνδεση η Λατινική με την Αρχαία Ελληνική στο θέμα των αριθμών? Θέλω να πω από που προέρχονται οι λατινικές λέξεις και γιατί μοιάζουν με τις ελληνικές τόσο πολύ ?

Click to expand...

]

Εδώ που τα λέμε δεν είναι και τόσο δύσκολο να το καταλάβει κανείς αυτό!

Άντε να δεχθώ μια δυσκολία στην συσχέτιση quinque και πέντε αν αγνοεί την εξέλιξη των χειλοϋπερωικών!