Τί θέλει να πει ο ποιητής;

Είναι ένα θέμα που το αγγίξαμε εδώ και εκεί αλλά δεν του αφιερώσαμε ακόμα τον δικό του χώρο όπως του αξίζει.

Από μικρά παιδιά ακούγαμε στο σχολείο τον δάσκαλο κι αργότερα την καθηγήτρια να μας θέτει, σε σχέση με κάποιο λογοτεχνικό κείμενο, με κάποιο ποίημα, το ερώτημα "Τί θέλει να πει ο ποιητής/συγγραφέας;!" Και μπαίναμε έτσι όλοι μαζί σε μια κοινή αναζήτηση για κάποια παραπανίσια αλήθεια, όπου πιανόμασταν από το ένα και το άλλο προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουμε την σημειολογία τού κειμένου και να ανακαλύψουμε τα τόσο περίτεχνα κρυμμένα νοήματα και μαζί την πραγματική διάσταση τού έργου που όπως φαίνεται με την πρώτη ματιά δεν ήταν τελείως (ή και καθόλου) προφανής.

Μεγαλώνοντας άρχισα να γίνομαι κριτικός απέναντι σε όλο αυτό το σκεπτικό, σε αυτήν την προσέγγιση τής λογοτεχνίας αλλά και τής τέχνης γενικότερα. Το πρώτο αυτονόητο ερώτημά μου ήταν βεβαίως το: εάν ο λογοτέχνης ενδιαφέρεται να μας μεταδώσει κάποιο νόημα γιατί δεν το κάνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο παρά διαλέγει να το κρύβει πίσω από λέξεις καθιστώντας το μάλιστα τόσο ευάλωτο σε στρεβλές ερμηνείες; Κι είναι τάχα αυτό η λογοτεχνία; Μια σπαζοκεφαλιά σαν αυτές που βρίσκεις μέσα σε ένα περιοδικό με σταυρόλεξα απλά ίσως κάπως πιο εκλεπτυσμένη;

Σκέφτομαι πως ίσως σε ένα πρωταρχικό στάδιο είναι χρήσιμο να δείξεις στο παιδί πως ένας πιο λογοτεχνικός λόγος μπορεί να διατυπώσει δυο τρία πράγματα πιο ελεύθερα, πιο διαφορετικά από ότι έχουμε συνηθίσει στον πιο συμβατικό λόγο. Όμως αυτή η βαλίτσα "τί θέλει να πει ο ποιητής" μου φαίνεται πως έχει πάει πολύ πιο πέρα από τον αρχικό προορισμό της.

Όλοι μας έχουμε διαπιστώσει πως όταν μιλάς για ένα έργο βλέπεις πως υπάρχουν γι' αυτό χίλιες δυο απόψεις όχι μόνο διαφορετικές αλλά πολύ συχνά τελείως αντικρουόμενες. Δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς κάποια στιγμή ποια είναι τάχα "η σωστή". Τί ακριβώς όμως σημαίνει "σωστή"; Μήπως αυτή που βρίσκεται πιο κοντά στην σκέψη τού συγγραφέα; Κι είναι αυτός που την πλησίασε αυτός που στέκει πιο "σωστά" απέναντι στο έργο;

Έτσι, ξεκινώντας από αυτήν την γνωστή ερώτηση "τί θέλει να πει ο ποιητής"* και με δυο πολύ απλές και λογικές σκέψεις νομίζω πως φτάνουμε αμέσως αντιμέτωποι με μερικά στοιχειώδη ερωτήματα που θέλουν την σκέψη και την απάντησή τους: Ήθελε όντως να πει κάτι παραπάνω ο ποιητής από αυτό που φαίνεται κι είναι σημαντικό εμείς να το ανακαλύψουμε και να το ξέρουμε; Κι αν ναι, γιατί θέλησε να το κρύψει;

*με το ποιητής εννοώ βεβαίως γενικά τους συγγραφείς. Κάποιος μπορεί να πει πως θα έπρεπε να διακρίνουμε την ποίηση που έχει ξεχωριστούς τρόπους από την υπόλοιπη λογοτεχνία. Δεκτό. Εγώ ξεκινώ έτσι κι όπως θέλει ας κάνει την διαφοροποίηση.

Θυμαμαι την δασκαλα να λεει : μερικες φορες ενα πολυ μικρο ποιημα μπορει να κρυβει μεγαλο νοημα, και ενα τεραστιο σχεδον τιποτα.

Το ποιημα που αναλυσαμε οσο τιποτα αλλο, ηταν το ελευθεροι πολιορκημενοι του Σολωμου

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει
"Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω 'γώ στο χέρι;
Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει".

Στην πρωτη στροφη δεν θυμαμαι τι αναλυση καναμε.
Στην δευτερη, μετα απο ωωωωωωωρα καταληξαμε πως ηθελε να δειξει την πεινα που επεσε στο Μεσολογγι, που εκανε την μανα (αντιπροσωπο ολου του πλυθυσμου εκει) να ζηλευει το σπυρι που βρηκε το πουλακι. (σε συνδιασμο με τον τιτλο το επιανες το νοημα)
Και στις τρεις τελευταιες παλι, με τον Σουλιωτη παρουσιαζει ενα διαφορετικο προσωπο της πεινας, (αυτο που σε κανει αδυναμο).

Τωρα που βλεπω το ποιημα, πραγματικα δεν νομιζω να αξιζε τοση ωρα αναλυση. Ισως να μη ηταν τοσο ξεκαθαρο θυμαμαι τοτε που το διαβασμε την πρωτη φορα (ολοι μαζι), αλλα με δυο λογια το καταλαβαινες. Κι ομως.. το μελετησαμε στιχο-στιχο σε σημειο απελπισιας.

Ενα αλλο που θυμαμαι ειναι το : Ιθακη του Καβαφη.

Η τελευταια στροφη του ειναι η : ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
Που δινει αξια στο ταξιδι και οχι στον προορισμο.
και παλι αφιερωσαμε ολοκληρη την ωρα (τουλαχιστον ηταν μεγαλο το ποιημα)

Ισως με το σκεπτικο τα παιδια να αποκτησουν μια κριτικη σκεψη, (πραγμα που στα ελληνικα σχολεια ειναι σπανιο) οδηγησε στην τοση αναλυση των λογοτεχνκων εργων.
Ομως.. παντα, οτι και αν λεγαμε εμεις, οποιο νοημα και αν αποδιδαμε, η δασκαλα ειχε ετοιμο το δικο της, το οποιο και μας το ελεγε στο τελος. Ειναι αναλυση λογοτεχνιας αυτη;

Μερικοί στίχοι, πράγματι, κρύβουν πολύ βαθιά νοήματα. Ωστόσο, συχνά συναντώ κάποιες λέξεις τις οποίες δεν μπορώ να "δέσω" με την υπόλοιπη πρόταση. Για παράδειγμα, όταν στο σχολείο αναλύαμε την "Άρνηση" του Σεφέρη, στον 2ο στίχο της 2ης στροφής "γράψαμε τ' όνομά της" προσπαθούσαμε να βρούμε σε "ποια" αντιστοιχεί η αντωνυμία "της". (Εξακολουθώ να προβληματίζομαι, αν και δεν έχω ξαναψάξει πρόσφατα το θέμα)

Πιστεύω ότι στη δεκαετία του '20 άρχισε να φαίνεται πιο έντονα στη λογοτεχνία και στην ποίηση η θεωρεία του Φρόυντ για το Ασυνείδητο. Η μεταμφίεση των επιθυμιών, οι ασυνείδητες διεργασίες στη ψυχή του ανθρώπου η απώθηση, η αθέλητη, ασυνείδητη, συγκαλυμμένη έκφραση περιεχομένων του ασυνειδήτου. Ποιητές, λογοτέχνες και ζωγράφοι άρχισαν διοχετεύουν ασυνείδητες δυνάμεις στη δημιουργική τους εργασία-βλέπε σουρεαλιστές.
Με τον σουρεαλισμό η τέχνη γεννιέται απευθείας από το ασυνείδητο για να μπορεί ο καλλιτέχνης να αντλεί ελεύθερα την έμπνευση του από τις εικόνες των ονείρων του. Ουσιαστικά πρόκειται για μια "καταργηση της λογοκρισίας που ασκεί η συνείδηση και ο καλλιτέχνης αντλεί ελεύθερα την έμπνευσή του από τις εικόνες των ονείρων του".
Με αυτό τον τρόπο ο σουρεαλιστής καλλιτέχνης δρα σαν μεσολαβητής ανάμεσα στη συνείδηση και στο υποσυνείδητο του. Στη συνέχεια εμείς (όπως κάνει ο ψυχαναλυτής) πρέπει να κοιτάξουμε πίσω από τις εικόνες ή τις λέξεις για να δούμε αυτό που η ψυχή του καλλιτέχνη θέλει να «βροντοφωνάξει». Να δούμε τι θέλει να πει…

Αυτό είναι πολύ δύσκολο να γίνει. Ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά ένα δημιούργημα (πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό) γιατί ο κάθε ερμηνευτής προβάλλει σ΄αυτό και τα δικά του συμπλέγματα. Μόνο ένας πραγματικός ψυχαναλυτής μπορεί να κάνει μια τέτοια προσέγγιση.

Ωστοσο τα ποιηματα ειναι αναλογα και της ψυχικης διαθεσης του ποιητη. Δεν ξερω αν ειναι δυνατον να καταλαβουμε μονο απο το ποιημα, κατω απο ποια συναισθηματκη κατασταση εγραψε οτι εγραψε. Αν λαβουμε υποψιν και την βιογραφια του και ποια χρονικη στιγμη της ζωης του εγραψε καποιο ποιημα (αν εγινε κατι που τον σημαδεψε πχ) μπορουμε να βγαλουμε καποιο συμπερασμα.
Αυτο ισως να ξεραν απο πριν οι δασκαλοι (να ειχαν δει δηλ την αναλυση που την καναν αλλοι), παρολα αυτα εμας να βαζαν να βγαλουμε συμπερασμα μονο απο το ποιημα.


Και μια παλια απορια μου :

Σε καποιο απο τα βιβλια του σχολειου (γυμνασιο λυκειο δεν θυμαμαι) εχει και ενα ποιημα απο τις ανατολικες χωρες (Κινα, Ιαπωνια), δεν το σχολιασαμε ποτε στην αιθουσα και μου μεινε η απορια. Ελεγε το εισαγωγικο πως οι ανατολικοι λαοι, κρυβουν τα συναισθηματα τους πισω, απο συμβολικες πραξεις η λογια.
Το ποιημα (πεντε στιχοι στο συνολο) μια ερωτηση καποιου ξενιτεμενου, που συναντησε καποιο προσωπο απο τον τοπο του, και αφου τον καλωσορισε , του κανει μια και μοναδικη ερωτηση για το σπιτι του.


πες μου.. εξω απο την αυλη του σπιτιου μας, ανθιζει ακομη η μικρη ροδακινια;

Ερωτηση (του βιβλιου) : γιατι ο ποιητης απο ολα οσα θα μπορουσε να ρωτησει για την πατριδα του, διαλεξε να ρωτησει για την ροδακινια;

Ελα ντε... ξερεις κανεις; Στο περιπου το πιανω, αλλα ποτε δεν το καταλαβα

(αν μπορουσαμε να βρουμε και το ποιημα..)

Το θυμάμαι αυτό που λες!

Πιστεύω πως.... ο ποιητής θέλει να πει ( ) πως καμιά φορά αυτό που πεθυμάει κι αποζητά η ψυχή μας είναι κάτι απλό, μικρό και καθημερινό που χάσαμε.

Α ναι, υπηρχε και το διαγωνισμα..

Αλλα δεν θυμαμαι.. ηταν απο αγνωστο κειμενο/ποιημα η αναλυση ή απο ήδη γνωστο; Ή μηπως το αγνωστο υπηρχε μονο στις εξετασεις;
(γιατι αν ηταν να δινουμε οτι μας ειχαν πει, τι σόι αναλυση ηταν αυτη; )

Κατ'αρχάς, αυτό ισχύει και για τον κινηματογράφο. Πολλοί σκηνοθέτες είναι μεγάλοι ποιητές.

Η αλήθεια πιστεύω ότι είναι κάπου στη μέση:πολλές φορές βρίσκουμε νοήματα εκεί που δεν πρέπει, θέλει ο άνθρωπος να δίνει νόημα στο καθετί. Για αυτό ευθύνεται και η θρησκεία εν μέρει, που μας βάζει στη διαδικασία να αναζητούμε νόημα στην ύπαρξη και στην πορεία μας στο χρόνο μέσα από τη Δημιουργία. Όμως, και ο ποιητής δεν είναι μόνο καλλιτέχνης, είναι και φιλόσοφος, είναι άνθρωπος. Ακόμα και να μην γράψει κάτι με σκοπό να περάσει ένα μήνυμα, αναγκαστικά και αναπόφευκτα το κείμενό του φέρει κάποιο φορτίο και έχει προέλθει από μια νοητική επεξεργασία, έχει κάποιο λόγο που βγήκε έτσι κι όχι αλλιώς. Το θέμα είναι ότι ακόμα και να μην το καταλαβαίνει ο ποιητής, παίρνει αυτόματα θέση για ένα θέμα. Από εκεί και πέρα, ούτε ο ίδιος μπορεί πολλές φορές να ερμηνεύσει την εξωτερική υπόσταση των λέξεών του, αφού το υποσυνείδητο και η ψυχολογική του προδιάθεση ευθύνονται για πολλές από αυτές!

Έχετε διαβάσει το "Περιμένοντας τον Γκοντό";Του έχουν αποδώσει δεκάδες ερμηνείες,τις οποίες ο Μπέκετ αρνείται κατηγορηματικά ότι είχε σκοπό να αναδείξει! Η αλήθεια είναι πάντως ότι όντως προσφέρεται για μαντεψιές του "τι ήθελε να πει ο ποιητής"..

Ο/Η Δροσούλα έγραψε:

Αυτό είναι πολύ δύσκολο να γίνει. Ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά ένα δημιούργημα (πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό) γιατί ο κάθε ερμηνευτής προβάλλει σ΄αυτό και τα δικά του συμπλέγματα. Μόνο ένας πραγματικός ψυχαναλυτής μπορεί να κάνει μια τέτοια προσέγγιση.

Click to expand...

Μα το θέμα είναι να μπει στη διαδικασία ανεύρεσης της αλήθειας. Αν αυτή που βρει είναι μία άλλη, πέρα από αυτή που θέλει να δώσει ο δημιουργός, ή μία διαφορετική από αυτη που δίνει η πλειοψηφία, πάλι κέρδος είναι. Αλλά πιστεύω οτι και στον σουρεαλισμό υπάρχει όριο διαφοροποιήσεων - σε πολλές περιπτώσεις και οι διαφωνούντες καταλήγουν να συγκλίνουν, και οι διαφορές τους να υπάρχουν μόνο στα σημεία. Δεν μιλάμε για αντιληψη πραγματικότητας, ο δημιουργός σχεδόν πάντα φροντίζει να δίνει ενδείξεις.

Ίσως έχει το ενδιαφέρον του να γνωρίζεις την βαθύτερη σκέψη του συγγραφέα όταν έγραφε ένα έργο. Όχι όμως εξορισμού.

Από όταν, πολύ νωρίς, αποτίναξα από πάνω μου το άγχος για το τί ήθελε να πει ο ποιητής, βιώνω την λογοτεχνία πολύ πιο ειλικρινά και πιο όμορφα. Το έργο είναι ούτως ή άλλως πέρα από τον δημιουργό κι υπάρχει αναντίστοιχα προς αυτόν: ζει σ' άλλα μέρη και μπορεί να συνεχίσει να ζει όταν αυτός πεθάνει. Είναι μια διαφορετική οντότητα που ζει την δική της ζωή. Στην δική μου αντίληψη ο δημιουργός είναι περιστασιακός, ένα αναγκαίο κακό, ας πούμε, κι η αντίληψη που έχει για το έργο του είναι εξίσου περιστασιακή, άλλη μια υποκειμενική ερμηνεία κι εδώ που τα λέμε, η πιο υποκειμενική από όλες όμοια με την αντίληψη που έχει μια μάνα για το παιδί της.

Για εμένα το έργο λειτουργεί προς τα μένα και όχι προς τον δημιουργό κι αυτή είναι μια πολύ βασική διάκριση. Είναι σχεδόν παντελώς αποσπασμένο από αυτόν και η όποια σύνδεση υπάρχει μοναχά εφόσον εγώ την επιτρέπω κι όχι απαραίτητα για να ανακαλύψω κάποια αλήθεια αλλά ενδεχομένως σαν παιχνίδι ή και για λόγους αισθητικούς.

Η αλήθεια είναι πως αυτό γίνεται πολύ πιο συχνά από ότι νομίζουμε. Κάποιος διαβάζει την Καινή Διαθήκη για παράδειγμα και πιστεύει πως εκεί τού αποκαλύπτεται ο λόγος τού θεού κι άλλος την διαβάζει και βλέπει σ' αυτήν ένα όργανο χαλιναγώγησης των λαών. Ας μου επιτραπεί λοιπόν εμένα να την διαβάσω σαν αστυνομικό προσπαθώντας να ανακαλύψω τον πραγματικό δολοφόνο (εκ πρώτης υποπτεύομαι μια σκευωρία από τους τέσσερις αφηγητές )

Η τέχνη κι η λογοτεχνία είναι κυρίως προσωπική εμπειρία. Μου έχει τύχει κάμποσες φορές να μιλώ με κάποιον για κάποιο έργο και να μου ομολογεί με συστολή και άγχος "δεν ξέρω αν το κατάλαβα σωστά" κι αναγνωρίζω σ' αυτά τα λόγια το εμφυτευμένο σε τρυφερή ηλικία από το σχολείο ερώτημα "τί ήθελε να πει ο ποιητής!". Ένα ερώτημα που μοιάζει τελικά να λειτουργεί ανασταλτικά και να μπαίνει ανάμεσα στον αποδέκτη και το έργο.

Ξέρω πως η θέση που διατυπώνω ίσως ακούγεται κάπως ακραία. Η αλήθεια είναι πως ο δεσμός με τον συγγραφέα είναι πολύ έντονος τις περισσότερες φορές. Θα πρέπει όμως κάποια στιγμή να σκεφτούμε πως η τέχνη είναι πάνω από όλα υποκειμενική πρόσληψη και έτσι να απαλλαχτούμε από τα εμφυτευμένα άγχη τής παιδικής ηλικίας. Η τέχνη είναι κυρίως για να την ζεις κι όχι απαραίτητα για να την καταλαβαίνεις.

Ο/Η Φαροφύλακας έγραψε:

Ίσως έχει το ενδιαφέρον του να γνωρίζεις την βαθύτερη σκέψη του συγγραφέα όταν έγραφε ένα έργο. Όχι όμως εξορισμού. ...
Για εμένα το έργο λειτουργεί προς τα μένα και όχι προς τον δημιουργό κι αυτή είναι μια πολύ βασική διάκριση. Είναι σχεδόν παντελώς αποσπασμένο από αυτόν και η όποια σύνδεση υπάρχει μοναχά εφόσον εγώ την επιτρέπω κι όχι απαραίτητα για να ανακαλύψω κάποια αλήθεια αλλά ενδεχομένως σαν παιχνίδι ή και για λόγους αισθητικούς. ...
Η τέχνη είναι κυρίως για να την ζεις κι όχι απαραίτητα για να την καταλαβαίνεις.

Click to expand...

Συμφωνώ μαζί σου Φάρε! Η σταθερά είναι ότι ο ποιητής κάτι θέλει να πει. Από εκεί και μετά είναι τι θέλουμε εμείς. Δηλαδή, ένας κύριος παράγοντας είναι για πιο λόγο θέλει να μάθει κανείς τι θέλει να πει ο ποιητής και αυτός ο παράγοντας είναι μεταβλητός και υποκειμενικός. Πχ. Για εκπαιδευτικό σκοπό? Αυτό το κάναμε σχολείο. Οι καθηγητές γνώριζαν τον «λόγο», τον είχαν μάθει σπουδάζοντας και αυτοί με την σειρά τους τον μάθαιναν σε εμάς, αλλά και που παράλληλα βοηθούσαν (σε όσους το ήθελαν) να το δουν και να το αναλύσουν οι μαθητές. Εμένα μου άρεσαν όλα τα φιλολογικά μαθήματα, γιατί μου έδιναν ερεθίσματα του νου και ευκαιρία να δω εγώ πως το βλέπω το συγκεκριμένο θέμα.
Ή μπορεί να θέλεις να μάθεις και μεγαλώνοντας. Η μάθηση δεν τελειώνει παίρνοντας ένα πτυχίο!

Ο/Η Φαροφύλακας έγραψε:

Η τέχνη είναι κυρίως για να την ζεις κι όχι απαραίτητα για να την καταλαβαίνεις.

Click to expand...

Και εδώ φαίνεται καθαρά ο υποκειμενικός παράγοντας. Βλέποντας έναν πίνακα, ακούγοντας ένα τραγούδι, μπορεί να σου ξυπνήσουν μνήμες, μπορεί να αγγίξει κάποια ευαίσθητη χορδή σου, μπορεί και να μην σου πει τίποτα.
Όταν ζεις, η όποια τέχνη, μπορεί να σε αγγίξει, γιατί ξυπνάει κάτι γνώριμο, κάτι δικό σου. Αυτός που δημιουργεί, ζει και εκφράζεται μέσα από την τέχνη του, δηλαδή η ίδια η Τέχνη είναι Ζωή.

Να σημειώσουμε πάντως πως ο ποιητής ενδέχεται να μην θέλει να πει... και τίποτα! Μπορεί να έγραψε με αυτόματη γραφή, αραδιάζοντας δηλ. λέξεις που του έρχονταν αυθόρμητα στο μυαλό. Ή μπορεί να ήθελε απλά να δώσει μιαν εικόνα.

Γράφει ο Εμπειρίκος:
Λίγα κοσμήματα στη χλόη. Λίγα διαμάντια στο σκοτάδι. Μα η πεταλούδα που νύκτωρ εγεννήθη μάς αναγγέλλει την αυγή, σφαδάζουσα στο ράμφος τής πρωίας.

Στο σχολείο θυμάμαι πως σκοτωθήκαμε να το αναλύουμε. Εάν όμως ο Εμπειρίκος δεν ήθελε εδώ να πει, σώνει και καλά, κάτι βαθύ παρά θέλησε να δώσει την απλή εικόνα που προκύπτει, δεν είναι κάπως αστεία η φιλολογική εμμονή να βρεθούν κωδικοποιημένα νοήματα κι αλήθειες;

Ας μην παρεξηγηθώ. Δεν πιστεύω πως υπάρχει κάτι κακό στην φιλολογική ανάλυση. Καταρχήν, στις σχολικές ηλικίες πράγματι μάλλον χρειάζεται για να εξοικειώσει το παιδί με τον λογοτεχνικό λόγο κι όπως λες κι εσύ, Πεταλούδα, να του οξύνει το μυαλό.

Επίσης και σαν ενήλικη ασχολία είναι μια χαρά! Άλλο ένα υπέροχο χόμπι.

Πιστεύω όμως πως η λογοτεχνία, κι η τέχνη γενικότερα, υπάρχει πέρα από τις αναλύσεις. Δεν τις χρειάζεται ή, τέλος πάντων, δεν τις χρειάζεται τόσο πολύ όσο φαίνεται πως πιστεύουμε.

Εντάξει, το θέμα είναι τεράστιο, αλλά ας πω δυο λόγια. Γενικά, οι θέσεις του Φαροφύλακα με καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό (Φαροφύλακα, σίγουρα δεν έχεις σχέση με φιλολογία, θεωρία ή κάτι παρόμοιο; ). Η προσέγγιση που ακολουθείται στα σχολεία είναι άστοχη και παρωχημένη: αφενός γιατί τα κείμενα ούτως ή άλλως ζουν τη δική τους ζωή ανεξάρτητα από τις προθέσεις των συγγραφέων τους και αφετέρου γιατί σχεδόν ποτέ δε γνωρίζουμε τι μπορεί να ήθελε να πει ο ποιητής με βεβαιότητα (οι συγγραφείς είναι συνήθως έξυπνοι άνθρωποι και αφήνουν ανοιχτά τα κείμενά τους στις ερμηνείες των μελλοντικών και προσδοκώμενων αναγνωστών). Ακόμη όμως και στις ελάχιστες εκείνες περιπτώσεις που κάποιος/α συγγραφέας/ισσα μας έχει αφήσει ρητά δηλωμένη κάπου την πρόθεσή του/της (λ.χ. σε ένα ημερολόγιο ή σε κάποιες σημειώσεις), αυτό δε σημαίνει ούτε ότι η αρχική αυτή πρόθεση κατάφερε αναγκαστικά να αποτυπωθεί στο κείμενο ούτε ότι οι αναγνώστες αναγκαστικά θα την αναγνωρίσουν (ακόμη κι αν αποτυπώνεται) ούτε, πολύ περισσότερο, ότι αυτή η δηλωμένη πρόθεσή του/της αποτελεί τη μοναδική δυνατότητα ερμηνείας του κειμένου.
Η λογοτεχνία είναι απόλαυση ή τουλάχιστον αυτό θα έπρεπε να επιδιώκουμε να γίνεται όταν τη διδάσκουμε. Η λογοτεχνία μπορεί να λειτουργήσει μέσα στην τάξη ως αφορμή: για προβληματισμό, για συζήτηση, αλλά και για διασκέδαση. Το μόνο πράγμα που εξυπηρετείται με την ερώτηση "τι θέλει να πει ο ποιητής;" (της οποίας την πραγματική απάντηση, ξανατονίζω, δε γνωρίζουν ούτε οι καθηγητές που τη θέτουν...) είναι ένα άθλιο εξετασεοκεντρικό σύστημα που δεν μπαίνει στην ουσία των πραγμάτων, αλλά αρέσκεται να προσφέρει σε όλους καθολικές αλήθειες που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, αλλά μπορούν εύκολα να αποστηθιστούν, να εξεταστούν και να βαθμολογηθούν.
Κι ύστερα αναρωτιόμαστε γιατί έχουμε από τα χαμηλότερα ποσοστά αναγνωστών στην Ευρώπη και στις χώρες του ΟΟΣΑ...

Φίλε ΤΑΚ, δεν είμαι φιλόλογος αλλά πιστεύω πως η λογοτεχνία είναι το φυσικό μου περιβάλλον.

Καταρχάς να πω πως αληθινά χαίρομαι που βλέπω πως συμμερίζεστε την άποψή μου καθώς έχω συνηθίσει να δέχομαι έντονη αντίδραση πάνω στην συγκεκριμένη θέση και για τέτοια αντίδραση είχα προετοιμαστεί και τώρα.

Ας φέρω λοιπόν ένα παράδειγμα: ας φανταστούμε πως γι' αυτό το ποίημα τού Εμπειρίκου αντί να πιανόμαστε σε θεωρίες επί θεωριών για το νόημά του, εμείς κάνουμε το εξής:

Οι μαθητές διαβάζουν φωναχτά το ποίημα με διαφορετικούς τρόπους, ταιριάζοντάς το σε κάποια γνωστή μελωδία, αλλάζοντας την στίξη, κάνοντάς το ν' ακούγεται δραματικό ή αστείο, ένας-ένας αλλά κι όλοι μαζί ταυτόχρονα σε ένα φωνητικό πανδαιμόνιο. Έπειτα κλείνουν τα μάτια και η καθηγήτρια το απαγγέλλει άλλη μία φορά αργά και δυνατά και έπειτα ρωτάει πώς τους φάνηκε τελικά αυτό το ποίημα. Φαντάζομαι κάποιον να λέει:
- Είναι μεγάλη σάχλα!
- Έχεις απόλυτο δίκιο! απαντά η καθηγήτρια.
- Εγώ πιστεύω πως είναι αληθινά όμορφο! λέει κάποιος άλλος.
- Έχεις απόλυτο δίκιο! ξαναπαντά η καθηγήτρια.

Η φιλολογική ανάλυση ως έχει στο σύγχρονο σχολείο μοιάζει να ακολουθεί έναν δρόμο που μάλλον απομακρύνει από την τέχνη. Δογματίζει την λογοτεχνία μέσα από μια ακαδημαϊκή προσέγγιση απομακρύνοντάς την από την εμπειρία που μπορεί και πρέπει να είναι και εντέλει δεν μας βοηθάει να σταθούμε με ειλικρίνια απέναντί σε αυτήν. Είναι δυνατόν αυτό το ποίημα να έχει ένα συγκεκριμένο νόημα και μάλιστα να έχει μια αντικειμενικά σπουδαία αξία έτσι που να υπονοείται πως πρέπει να μπορεί να αναγνωριστεί από όλους μας, σε όλους μας να αρέσει και για όλους μας κάτι βαθύ να σημαίνει;

Ο/Η Φαροφύλακας έγραψε:

Καταρχάς να πω πως αληθινά χαίρομαι που βλέπω πως συμμερίζεστε την άποψή μου καθώς έχω συνηθίσει να δέχομαι έντονη αντίδραση πάνω στην συγκεκριμένη θέση και για τέτοια αντίδραση είχα προετοιμαστεί και τώρα.

Click to expand...

Εμεις που εχουμε διαφορετικη θεση (αν υπαρχουμε) ισως νιωθουμε γραφικοι, γιαυτο :Ρ

αποψεις μου ειχα εκφρασει σε αυτη τη συζητηση

Ας μην ξεχνάμε και την θεματική ενότητα των ποιημάτων.Δεν ξέρω εδώ στην Ελλάδα,αλλά στην Κύπρο τα ποιήματα που "αναλύαμε" ήταν όλα με θέμα την πατρίδα και τα ηθικά διδάγματα για την ελευθερία.Εξαίρεση μόνο τα ποιήματα του Καβάφη.Αλλά τα υπόλοιπα από Παλαμά,Σεφέρη,Ελύτη,Δ.Σολωμό κτλ ήταν κυρίως με αυτό το περιεχόμενο,και αν δεν ήταν,ανάγονταν σε αυτό.Όλως παραδόξως όλοι οι συμβολισμοί των ποιημάτων απαντούσαν στην πίστη για την πατρίδα και το έθνος.Δεν αντιλέγω ότι πολλά από αυτά πράγματι είχαν τέτοιους συμβολισμούς αλλά ήταν φοβερό το κόλλημα τους.
Προσωπικά δεν θεωρώ και τόσο περίεργο που οι περισσότεροι δεν αγαπάνε την ποίηση.Οι αναμνήσεις από την ποίηση που κάναμε στο σχολείο σίγουρα δεν είναι ευχάριστες...Έλειπε η προσωπική ποίηση,η έκφραση συναισθημάτων πέρα από την πατριδολατρία.Επίσης αυτή η πώρωση προς την Ελληνική ποίηση και μόνο με ενοχλούσε,λες και στον υπόλοιπο κόσμο δεν υπήρχε ποίηση ίσης αξίας με την Ελληνική.Κάθε χρόνο να διδασκόμαστε τους ίδιους και τους ίδιους,αλλά πότε ένα ξένο ποιητή.Δεν λέω η Ελληνική ποίηση είναι ελάσσονος σημασίας,αντίθετα μάλιστα κάποιοι από τους ποιητές που ανέφερα πιο πάνω είναι από τους αγαπημένους μου.

Παντως θυμαμαι καποια ποιηματα απο ξενους. Για παραδειγμα το Μαθητευομενο Μαγο του Γκαίτε, τον ειχαμε κανει στο Δημοτικο αν θυμαμαι καλα

Για το Γιάννη Ι:
εξήασες την 9η Ιουλίου!
Δεν είναι περίεργο πάντως που στην Κύπρο με ανοιχτό το εθνικό πρόβλημα (από πολλές πλευρές - η εισβολή και κατοχή είναι μόνο μία από αυτές, μια άλλη, εξίσου σημαντική κατ' εμέ, αφορά την ίδια την εθνική ταυτότητα των Κυπραίων) η εκπαίδευση χρησιμοποιείται ως όχημα για την τόνωση της ελληνικής ταυτότητας. Φυσικά, αυτό έχει τα αποτελέσματα που σωστά νομιζω επισημαίνει ο Γιάννης: οι 2-3 εξαιρέσεις (όπως αυτή που ανέφερε ο Αντέρωτας) απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα του ομφαλοσκοπικού ελληνοκεντρισμού, που αποτελεί τον κεντρικό άξονα του εκπαιδευτικού συστήματος σε Κύπρο και Ελλάδα. Θύμα αυτού του προσανατολισμού δεν είναι μόνο ή κυρίως η λογοτεχνία, αλλά όλες οι ανθρωπιστικές επιστήμες (νομίζετε ότι στην ιστορία λ.χ. ισχύει κάτι καλύτερο; ). Εντέλει, όμως, και αυτό είναι το χειρότερο, τα θύματα είναι οι μαθήτριες και οι μαθητές, εμείς και τα παιδιά μας, που και ελάχιστες γνώσεις αποκτούμε και μισούμε τα διάφορα διδακτικά αντικείμενα.
Για το Φαροφύλακα:
Για να λειτουργήσει μια τέτοια πρακτική θα πρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα να είναι προσανατολισμένο στη δημιουργικότητα και όχι στην αποστήθιση, να επιτρέπει στους ανθρώπους να κάνουν λάθη και να εκφράζονται ελεύθερα και όχι να τους περιμένει στη γωνία για να τους τιμωρήσει, να αναγνωρίζει επίσης απλά πράγματα, όπως ότι οι άνθρωποι έχουν και σώματα, όχι μόνο κεφάλια και μυαλά, ότι οι έφηβοι ξεχειλίζουν από ευαισθησία και ιδεαλισμό, την ίδια στιγμή που κάθε δεύτερη σκέψη που κάνουν αφορά το σεξ, και άλλα παρόμοια.
Δείτε εδώ μια εξαιρετική σχετική ομιλία του Sir Ken Robinson, του γκουρού της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στη Βρετανία πριν από 10 χρόνια - ο οποίος βέβαια τελικά πήγε στην Αμερική γιατί εκεί είναι το χρήμα....
http://www.ted.com/talks/ken_robinson_says_schools_kill_creativity.html
Τα παιδιά επίσης έχουν ανάγκη από καθοδήγηση. Στο παράδειγμα που αναφέρεις η στάση της δασκάλας είναι εντελώς εσφαλμένη: δεν μπορεί να αφήνει την εντύπωση ότι όλοι έχουν απόλυτο δίκιο! Αυτό θα ήταν εξίσου καταστροφικό και αντιπαιδαγωγικό όσο και το να υποστηρίζει όπως τώρα ότι είναι κάτοχος της απόλυτης αλήθειας (που στη λογοτεχνία είναι αυτό που -τάχα- θέλει να πει ο ποιητής).
Εδώ όμως αρχίζουν τα πραγματικά δύσκολα: η μόνη καθοδήγηση που μπορεί κανείς τελικά να προσφέρει είναι να διδάξει στους μαθητές να αντιμετωπίζουν κριτικά την πραγματικότητα.
Αλλά οι μαθητές χρειάζονται επίσης απαντήσεις. Αν η διδασκαλία της κριτικής σκέψης δε συνοδεύεται από εύλογα συμπεράσματα για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν από το σχολείο μέχρι την ίδια τους τη ζωή, αν δε συνοδεύεται από καθοδήγηση για το τι πρέπει να κάνουν για να πετύχουν (και πάλι σε ένα ευρύ φάσμα από το σχολείο μέχρι τη ζωή τους), θα πέσει στο κενό.
Σήμερα στην Ελλάδα και στην Κύπρο έχουμε σχολεία που προσφέρουν εντελώς παρωχημένες γνώσεις (αυξάνουν τις ώρες των αρχαίων, δηλαδή της στείρας απομνημόνευσης γραμματικών τύπων και συντακτικών φαινομένων, για παράδειγμα), καταπνίγουν τη δημιουργικότητα και κυρίως προσφέρουν απολυτήρια χωρίς καμία αξία, γιατί όλες και όλοι ξέρουν ότι στις κοινωνίες αυτές είναι το μέσον που μετράει, η οικογενειοκρατία και το γλείψιμο και όχι η αξιοκρατία. Η Ελλάδα σήμερα είναι μια χρεοκοπημένη χώρα όχι μόνο οικονομικά, αλλά κυρίως κοινωνικά. Και δυστυχώς αν δεν το αλλάξουμε αυτό, κάθε συζήτηση για σχολείο, διδασκαλίες λογοτεχνίας ή όποιου αντικειμένου είναι εντελώς ανούσια, φοβάμαι...