Ιδωμένα μέσα από το πρίσμα της γαλήνης και της απομόνωσης του καταφυγίου μας, τα γεγονότα αυτών των λίγων ημερών, ανάμεσα στην πρώτη εμφάνιση του Φράνσις Μάρλοου και τη συζήτησή μου με την Ρέιτσελ, στην πλατεία Σόχο, πρέπει να δίνουν την εντύπωση μιας σειράς παραλογισμών. Είναι προφανές πως η ζωή είναι γεμάτη ατυχήματα. Αλλά προσθέτουμε στην ένταση αυτής της αλήθειας με τις ανησυχίες και τον φόβο μας. Η ανησυχία ειναι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του ζώου που λέγεται άνθρωπος. Κι αυτός είναι, ίσως, ο πιο ευρύς ορισμός για όλα τα βίτσια σ΄ ένα ενδιάμεσο στάδιο της λειτουργίας τους. Είναι ένα είδος πλεονεξίας, ένα είδος φόβου, ένα είδος φθόνου, ένα είδος μίσους. Τώρα, αποτραβηγμένος από τον κόσμο και καθώς η ανησυχία μου υποχωρεί σιγά-σιγά, μπορώ να αναμετρήσω τόσο την ελευθερία μου όσο και την προηγούμενη δουλειά μου. Είναι τυχεροί εκείνοι που έχουν έστω και μια στοιχειώδη αντίληψη του προβλήματος ώστε να κάνουν τις ελάχιστες απαιτούμενες προσπάθειες για να εξετάσουν αυτή τη φθίνουσα έγνοια. Ίσως, χωρίς τα περιστατικά μιας αφοσιωμένης ζωής να είναι αδύνατο να κάνει κανείς περισσότερο από τις ελάχιστες προσπάθειες.
Η φυσική ροπή της ανθρώπινης ψυχής τείνει προς την προστασία του εγώ. Η καταρρακτώδης δύναμη αυτής της ροπής μπορεί να διαγνωστεί αμέσως μόλις κοιτάξει κανείς μέσα του και τα αποτελέσματά της παρουσιάζονται δεξιά κι αριστερά μας, όπου κι αν κοιτάξουμε. Θέλουμε να γινουμε πλουσιότεροι, πιο εμφανίσιμοι, πιο έξυπνοι, δυνατότεροι, πιο αγαπητοί και φαινομενικά καλύτεροι απ’ όλους τους άλλους. Λέω φαινομενικά επειδή ο κοινός άνθρωπος, ενώ επιθυμεί τον πραγματικό πλούτο, συνήθως επιθυμεί μόνον το ορατό μέρος της καλοσύνης. Το βάρος της αυθεντικής καλοσύνης αξιολογείται ενστικτωδώς σαν ανυπόφορο κι η επιθυμία να το επωμιστεί κανείς θα παραγκώνιζε τις άλλες κοινές επιθυμίες που ρυθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Φυσικά, σε μερικές περιστάσεις και για απειροελάχιστο χρονικό διάστημα, ακόμη κι οι χειρότεροι άνθρωποι είναι δυνατόν να επιθυμούν την καλοσύνη, Οποιοσδήποτε είναι καλλιτέχνης μπορεί να νιώσει τον μαγνητισμό της. Εδώ χρησιμοποιώ τη λέξη «καλοσύνη» σαν μια κάλυψη, τα όσα καλύπτει δύνανται να γίνουν γνωστά, όχι όμως να οριστούν περισσότερο. Οι πιο πολλοί από εμας σωζομαστε από την αυτοκαταστροφή μας μεσα σε ένα χαος βαναυσου παιδικού εγωισμού, όχι από τον μαγνητισμο αυτου του μυστηριίου, αλλα από αυτό που μεγαλοπρεπώς ονομάζεται «καθήκον», πιο ακριβόλογα «συνήθεια». Ευτυχής ο πολιτισμός που μπορεί να διαπλάσει από παιδιά τους ανθρώπους να θεωρούν μερικες τουλάχιστον από τις φυσικες δραστηριότητες του εγώ σαν αδιανόητες, Αυτή η εκπαίδευση, που κάτω από ευτυχείς συνθήκες μπορεί να έχει αποτελεσματικότητα, για μια ολόκληρη ζωή, αποδείχνεται επιφανειακή όταν παρουσιάζεται ο παράγων της φρίκης: στον πόλεμο, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη φρικτή αποκλειστικότητα της οικογένειας και του γάμου.
Μ’ αυτές τις παρατηρήσεις, εισάγω μια αναλυση της πρόσφατης συμπεριφορας μου που σημερα θελω, αγαπητέ μου, να παρουσιάσω σε σένα. Σε σχέση με τη Ρέιτσελ, με παρακίνησε ένα μιγμα από αχαρα κίνητρα. Μου φαίνεται ότι το πολύ συναισθηματικό της γράμμα ήταν το σημείο από το οποίο άλλαξε η κατάσταση. Τι επικίνδυνος μηχανισμό ςπου είναι τα γράμματα. Ίσως είναι καλό που παύουν σιγα-σιγά να είναι της μόδας. Ένα γράμμα μπορεί να ξαναδιαβάζεται και να ξαναερμηνευεται συνεχώς, ξεσηκώνει τη φαντασία και τη φαντασίωση, επιμενει, είναι καυτή ενδειξη. Ηταν πολυς καιρός που δεν ειχα λάβει τίποτε που να μοιάζει με ερωτική επιστολή. Και το γεγονός ακριβώς ότι επρόκειτο για γράμμα και όχι για δήλωση viva voce, του έδωσε αφηρημένη δύναμη επάνω μου. Συχνά κάνουμε πολύ σημαντικές κινήσεις στη ζωη μας σε μια κατάσταση από-ατομικισμού. Πιστευουμε ξαφνικά ότι αντιπροσωπεύουμε κάτι. Αυτό μπορεί να αποτελει πηγη εμπνευσης καθώς και έναν τρόπο να ξεφορτωνόμαστε τις ευθυνες μας. Η ένταση του γράμματος της Ρέιτσελ κοινωνούσε αυτοπεποίθηση, ενέργεια, την αίσθηση κάποιου ρόλου.
Με συγκινούσε ακόμη, όπως έχω πει, η ιδέα να νικήσω κάπου, τον Άρνολντ ιδιαίτερα αποκλείοντάς τον από ένα μυστικό. Είναι και αυτό ένα ένστικτο που μπορεί να μας οδηγήσει σε κακές πράξεις. Το να δεις κάποιον σαν θύμα άγνοιας είναι ταυτόσημο με το να τον δεις μειωμένο.
Iris Murdoch, Ο μαύρος πρίγκηπας
Η φυσική ροπή της ανθρώπινης ψυχής τείνει προς την προστασία του εγώ. Η καταρρακτώδης δύναμη αυτής της ροπής μπορεί να διαγνωστεί αμέσως μόλις κοιτάξει κανείς μέσα του και τα αποτελέσματά της παρουσιάζονται δεξιά κι αριστερά μας, όπου κι αν κοιτάξουμε. Θέλουμε να γινουμε πλουσιότεροι, πιο εμφανίσιμοι, πιο έξυπνοι, δυνατότεροι, πιο αγαπητοί και φαινομενικά καλύτεροι απ’ όλους τους άλλους. Λέω φαινομενικά επειδή ο κοινός άνθρωπος, ενώ επιθυμεί τον πραγματικό πλούτο, συνήθως επιθυμεί μόνον το ορατό μέρος της καλοσύνης. Το βάρος της αυθεντικής καλοσύνης αξιολογείται ενστικτωδώς σαν ανυπόφορο κι η επιθυμία να το επωμιστεί κανείς θα παραγκώνιζε τις άλλες κοινές επιθυμίες που ρυθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Φυσικά, σε μερικές περιστάσεις και για απειροελάχιστο χρονικό διάστημα, ακόμη κι οι χειρότεροι άνθρωποι είναι δυνατόν να επιθυμούν την καλοσύνη, Οποιοσδήποτε είναι καλλιτέχνης μπορεί να νιώσει τον μαγνητισμό της. Εδώ χρησιμοποιώ τη λέξη «καλοσύνη» σαν μια κάλυψη, τα όσα καλύπτει δύνανται να γίνουν γνωστά, όχι όμως να οριστούν περισσότερο. Οι πιο πολλοί από εμας σωζομαστε από την αυτοκαταστροφή μας μεσα σε ένα χαος βαναυσου παιδικού εγωισμού, όχι από τον μαγνητισμο αυτου του μυστηριίου, αλλα από αυτό που μεγαλοπρεπώς ονομάζεται «καθήκον», πιο ακριβόλογα «συνήθεια». Ευτυχής ο πολιτισμός που μπορεί να διαπλάσει από παιδιά τους ανθρώπους να θεωρούν μερικες τουλάχιστον από τις φυσικες δραστηριότητες του εγώ σαν αδιανόητες, Αυτή η εκπαίδευση, που κάτω από ευτυχείς συνθήκες μπορεί να έχει αποτελεσματικότητα, για μια ολόκληρη ζωή, αποδείχνεται επιφανειακή όταν παρουσιάζεται ο παράγων της φρίκης: στον πόλεμο, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη φρικτή αποκλειστικότητα της οικογένειας και του γάμου.
Μ’ αυτές τις παρατηρήσεις, εισάγω μια αναλυση της πρόσφατης συμπεριφορας μου που σημερα θελω, αγαπητέ μου, να παρουσιάσω σε σένα. Σε σχέση με τη Ρέιτσελ, με παρακίνησε ένα μιγμα από αχαρα κίνητρα. Μου φαίνεται ότι το πολύ συναισθηματικό της γράμμα ήταν το σημείο από το οποίο άλλαξε η κατάσταση. Τι επικίνδυνος μηχανισμό ςπου είναι τα γράμματα. Ίσως είναι καλό που παύουν σιγα-σιγά να είναι της μόδας. Ένα γράμμα μπορεί να ξαναδιαβάζεται και να ξαναερμηνευεται συνεχώς, ξεσηκώνει τη φαντασία και τη φαντασίωση, επιμενει, είναι καυτή ενδειξη. Ηταν πολυς καιρός που δεν ειχα λάβει τίποτε που να μοιάζει με ερωτική επιστολή. Και το γεγονός ακριβώς ότι επρόκειτο για γράμμα και όχι για δήλωση viva voce, του έδωσε αφηρημένη δύναμη επάνω μου. Συχνά κάνουμε πολύ σημαντικές κινήσεις στη ζωη μας σε μια κατάσταση από-ατομικισμού. Πιστευουμε ξαφνικά ότι αντιπροσωπεύουμε κάτι. Αυτό μπορεί να αποτελει πηγη εμπνευσης καθώς και έναν τρόπο να ξεφορτωνόμαστε τις ευθυνες μας. Η ένταση του γράμματος της Ρέιτσελ κοινωνούσε αυτοπεποίθηση, ενέργεια, την αίσθηση κάποιου ρόλου.
Με συγκινούσε ακόμη, όπως έχω πει, η ιδέα να νικήσω κάπου, τον Άρνολντ ιδιαίτερα αποκλείοντάς τον από ένα μυστικό. Είναι και αυτό ένα ένστικτο που μπορεί να μας οδηγήσει σε κακές πράξεις. Το να δεις κάποιον σαν θύμα άγνοιας είναι ταυτόσημο με το να τον δεις μειωμένο.
Iris Murdoch, Ο μαύρος πρίγκηπας